Te Pùrongo à-tau mò te wà Kohitàtea 2014 Hakihea 2014 TÀ MÀTOU MATAKITE: KIA HUA AKE KO NGÀ PUTANGA AKO TINO TIKETIKE RAWA, MÒ NGÀ ÀKONGA KATOA

Transcription

1 Te Pùrongo à-tau mò te wà Kohitàtea 2014 Hakihea 2014 TÀ MÀTOU MATAKITE: KIA HUA AKE KO NGÀ PUTANGA AKO TINO TIKETIKE RAWA, MÒ NGÀ ÀKONGA KATOA

2

3 Te Pùrongo à-tau mò te wà Kohitàtea 2014 Hakihea 2014

4 Korihi mai ngā manu. Takiri mai te ata. Ka ao, kao ka awatea. Kei te mihi, kei te tangi ki ō tātau mate o tēnā marae, o tēnā marae. Koutou te hunga kua mene ki te pō, haere. Haere atu rā, hoki atu rā koutou ki te ao wairua ki te huinga o te kahurangi. Heoi anō, rātau te hunga mate ki a rātau. Tātau te hunga ora ki a tātau. Tīhei mauriora! Tēnā koutou katoa e tau mai nei ki te matapihi o Ako Aotearoa. Kei konei e horaina ana ā mātau mahi mō te tau kua hipa. Kei tōna pūtake ko te whakapiki ake i ngā putanga ako mō ngā ākonga huri noa i te rāngai mātauranga matua. Ehara i te mea he mahi māmā, he mahi rānei ka oti i te wā poto. Engari ka manawa tītī mātau i ngā tau e haere ake nei ahakoa ngā piki me ngā heke. Kia tau te rangimārie o Ranginui e tū iho nei o Papatūānuku e takoto nei ki a tātou katoa. The birds sing. The morning has broken. It is dawn, it is light, it is broad daylight. We greet and mourn our cherished ones who lay on our many marae. Those who have passed to the night, depart. Depart, return to the world of spirits, to the gathering of the illustrious. Accordingly, join the dead to the dead. Join the living to the living. There is life! Welcome to the window of Ako Aotearoa. Our work of the past year is outlined here for all to see. At the heart of our endeavour is a heartfelt mission to improve learning outcomes for all learners in the tertiary education sector. Our task is not easy, nor is it one that will be fulfilled within a few short years. You can be assured, however, that we are resolute in our commitment, come what may. May the peace of Ranginui and Papatūānuku be with us all.

5 Ngā Kai o Roto Te Pùrongo a te Heamana...2 Pùrongo a Te Kaiwhakahaere...3 Te Whakatipu Pùkenga...7 Ngà Wànanga Rautaki...12 Ngà Mahi à-rohe...14 Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Me Ngà Manukura o Te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa...15 Te whakanui i ngà kaiako màtauranga matua tiketike mò te tau Te Kàhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa...17 Ngà Whakaputanga Pukapuka Hira a Ako Aotearoa mò Ngà Pùrongo tàtari: Success for Pasifika me Learning in and for Work...18 Ètahi atu Pukapuka Hira...19 Te Tautoko i te Ekenga Taumata mò te Màori...20 Te kupu tuatahi...20 Te Rùnanga Màori The Ako Aotearoa Màori Caucus...20 Te kòkiri i te matapaki mò te Tautoko i te Màori i te Màtauranga Matua...21 Ngà kaupapa tautoko i te Màori...22 Te Tautoko i ngà Iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa...24 Ngà kaupapa a Ako Aotearoa...28 Ngà kaupapa kua oti...28 Ngà kaupapa hou...31 Te Tautoko i ngà Kaupapa o Ako Aotearoa e haere ana i tènei wà...35 Te Tìrewa Arotake Hua Te tautoko me te ine i ngà rerenga kètanga...36 He Pukapuka Tikanga Mahi Pai...38 Ngà Hui me ngà Hui Whiriwhiri Kaupapa...40 Te Paetukutuku o Ako Aotearoa...42 Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi Te Whakaràrangitanga à-pùtea...55 He Whakapùmau Arotake...58 Mema o te Poari Ako Aotearoa...59 Te Rùnanga Màori ngà mema...60 Te Rùnanga Moana-nui-a-Kiwa- Ngà Mema...61 Te Manu Màtauranga...62 Ako Aotearoa Ngà Kaimahi...63 Ngà Ròpu Tohutohu à-rohe...64 Mema Komiti Kòwhiringa Pùtea Kaupapa à-motu Te Komiti mò ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi...67 Te Kàhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa...68

6 Te Pūrongo a te Heamana E ngà iwi o te motu tènà koutou katoa. Hei whakaù tènei Pùrongo à-tau mò 2014 i te whakaaro, he tau kai te tau, he tau whakapiki wairua te tau. I tino tutuki ngà tùmanako i tuhia ai e màtou i te tau 2013, arà, mò te whakawhanake me te whakatinana i tà màtou rautaki pakihi hou. Kua hipa noa atu i 2014 ki runga ake i ngà whàinga hira nà màtou anò i te whakarite mò màtou anò, à, e mòhio ana màtou ka taea anò e màtou hei te Ka nui tò màtou hari mò te whàinga hua o ngà whakaritenga pùtea mahi-ngàtahi ki ngà whakahaere e kawe nei i ngà kaupapa rangahau Pùtea Kaupapa à-motu i tautokona ai e màtou. Ko ngà moni i hua mai ki a màtou i ènei àhuatanga i tino àwhina i à màtou pùtea moni, me tò màtou àhei ki te whàngai pùtea ki te matahuhuatanga o ngà rangahau hira. Me i kore aua moni, kua kore noa iho e pènei te oranga pùtea. Anei kè te tino pikinga ake, ko te pai o te tò mai i ngà whakahaere nunui hei hoa mahi mò màtou, tae atu ki tò ràtou kite i te hira o te toi o te whakaakoranga hei wàhi nui o à ràtou mahi. Kua kite hoki ràtou i ngà painga o te mahi tahi ki Ako Aotearoa hei àwhina i taua whàinga. E hari ana anò hoki màtou mò te ahunga whakamua o à màtou hòtaka Whakatipu Pùkenga me ngà awheawhe i te taha. He mea nui anò, kua mòhio te tangata ka kaha màtou ki te àwhina i te mahi whakapiki paerewa whakaako, huri noa. He ngahau tonu, he àtaahua tà màtou pò whakanui i ngà ekenga paetae o à màtou kaiako tiketike mò te tau i Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi à-tau. Ko te tangata i whakawhiwhia ki te Tohu Kairangi a Te Pirimia tètahi o ngà tàngata tokorua i whiwhi tohu kaupapa Màori. Ka àhei te hunga whiwhi katoa kia noho hei mema mò Te Kàhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa, à, i tènei tau i whakaohongia anò tòna mauri, i whakakorikoritia hoki àna mahi. He koanga ngàkau tènei. Tètahi koanga nui anò, ko te piki haeretanga ake o te mana me te whakaute mai a te tangata, puta noa i te ràngai, mò Ako Aotearoa. Kàpà i te matahuhuatanga anake ngà mahi i kawea, engari i te pikinga ake o ngà tono tàtaritanga, whakamaherehere hoki ki Ako Aotearoa ko te tini o ènei tono mai i ngà whakahaere mahi kòtui mò ngà kaupapa màtauranga matua maha. Ka kapi katoa te ràngai matua i à màtou mahi, kàore i pènei te tini o ngà whakahaere òrite ki a màtou, i tàwàhi. Kàore e kore, nà tènei rerekètanga i piki ai te hokihoki mai o ngà whakahaere ki Ako Aotearoa kimi tohutohu ai. Mà konei hoki ka kitea te tino takoha mai a tà màtou kaiwhakahaere, a Tàkuta Peter Coolbear, ki à màtou mahi. Kei runga noa atu te pai me te whai hua o ngà mahi a Peter. Kei muri i a ia ko tana ròpù pakari, mutunga mai o te toa, o te hihiri, kei Pòneke, kei ngà rohe anò hoki. Nà te tupunga mai o ngà tini tono ki Ako Aoteaora, kua kitea he tika kia uru mai he kaitautoko mà Peter, nà konei i hangaia ai ètahi tùranga hou e rua, Kaihautù Tuarua mò ngà Ratonga Ràngai, me tètahi Kaihautù Tuarua, Màori. Hei tohu te ekenga o Ngàhiwi Apanui ki tènei tùranga mò te kahanga ake o te aro a te Poari ki ngà àhuatanga Màori, me te pikinga ake o te whanaungatanga o te Poari ki te Rùnanga Màori. Kua whakaaetia, kua tìmata hoki tètahi arotake ahurea i Ako Aotearoa. Kua tino piki ake hoki tà màtou arotahi ki ngà àkonga Pasifika, i raro anò i te maru o tò màtou Rùnanga Moana-nui-a-Kiwa. He pai tonu te haere o ngà mahi a te Poari, he whai kiko àna mahi, à, tènei te whakamoemiti atu ki aku hoamahi mò ràtou i ù ki ngà mahi, i tautoko hoki i ahau. Kei te tino whakamoemiti atu au ki a Ivy Harper ràua ko Jacqualene Poutù, i noho mai hei mema kaiàwhina mò tètahi wàhanga o te tau, hei whakakì i ngà whàwhàrua kua puta ohorere mai. Kua tùhono mai a Jacqualene hei mema tùturu mò te Poari, à, i muri ka piki mai hoki a Tàkuta Gabrielle Wall hei mema. Nò reira tènei te takatù ki te tau 2015 me à màtou mahere nui hei whakawhànui i te wàhi ki a Ako Aotearoa, òna pùmanawa me tòna mana. He pai ngà tohu. Bryan Gould, 25 Hui-tanguru Te Pùrongo a te Heamana

7 Pūrongo a Te Kaiwhakahaere Ko te tau 2014 pea te tau i nui rawa atu à màtou mahi, mai rà anò. Kua tahuri màtou ki te àwhina ki te whakawhànui i ngà akoranga o ngà àkonga, ahakoa i hea, i ngà kura màtauranga matua puta noa, i ngà wà katoa i kitea he tomokanga mà màtou. He huarahi roa, engari he huarahi i harikoa ai te ngàkau o à màtou kaimahi, te hunga whakaheke werawera mò te kaupapa. Tà Ako Aotearoa mahi i roto i ènei tau he hanga kòtuitanga puta noa i te ràngai màtauranga matua. Ka uaua te kawe i ènei àhuatanga mehemea ko màtou anake. He tohu pai te tatùnga mai o ngà tini tira mai i ò màtou hoa, ki te tàpae whakaaro mò ètahi kòkiri hou, otirà ki te tono tautoko mà ràtou. He koanga ngàkau tènei, nà te mea kua whakaaro mai ènei hoa ki a màtou hei hoa mahi mò ràtou, à, te àhua nei ka taea e màtou à ràtou àkonga te àwhina kia kake whakarunga. Kei te kitea ngà taunakitanga, àe, kei te àwhina nui màtou. Ngà puàwaitanga Kei te whanake haere tonu tà màtou kaupapa Whakatipu Pùkenga whakahoki pùtea me te pai o ngà whakaaro kua hoki mai i ngà tàngata whakauru. I tipu te whàinga wàhi mai mà te 29% i tèrà tau. I tino reia ngà taumata i whàia ake ai, arà, 1,500 te hunga tae mai ki ngà awheawhe 103 i runga i te ritenga pùtea whakahoki, à, 860 i tae ake ki ngà hui kore-utu: neke noa atu i te 2,300 te hunga whai wàhi mai, huia katoatia. I tua atu i tèrà, e whà ngà wànanga tuwhera i whakaritea e màtou, à, e rua ngà wànanga rautaki pòwhiri-anake mò ètahi kaupapa tino nui mò te màtauranga matua, i raro anò i te àwhina mai o ètahi atu ròpù. Neke atu i te 450 te hunga i tae mai ki ènei hui. He pèrà anò i tènei tau, kua whakamanaia e màtou te matahuhuatanga o ngà kaupapa àtaahua hou mò 2014: 29 ngà kaupapa, e eke ai te kaute o te hua ki te $2.5m.Kei roto i ènei àhuatanga ko tètahi kaupapa mà ngà iwi me ngà kaiwhakawhiwhi mahi e hautù, me tètahi kaupapa uiui tautohu i ngà mahi whai hua. Ko te whàinga o tènei kaupapa tuarua he kawe atu i ngà whakaritenga mahi whai hua mà ngà àkonga Pasifika ki ètahi atu whakahaere: ki a màtou, he ahurei, he tino hou ènei kaupapa matua e rua. Nà te whakaotitanga o à màtou pùrongo arotake pànga mò ngà Kaupapa Tari à-rohe, kua whakaùngia ngà kitenga o tà màtou aromàtai i tà màtou pùtea Kaupapa à-motu. Nà runga i ngà mahi o ngà ròpù kaupapa kua oti te waitohu e màtou neke atu i te 10,000 ngà kaimahi me ngà àkonga 81,500 tèrà pea kua whiwhi hua i ngà kaupapa à-motu, à-rohe 81 kua oti i waenga i te tau 2009 me te tau Ko ètahi atu whakaputanga nui mò tènei tau ko ngà pùrongo tàtari mò (1) à màtou kaupapa tautoko i te ekenga taumata mò ngà àkonga Pasifika (2) me à màtou mahi mò te ako i te wàhi mahi. Ka nui tò màtou hari mò te mahi tahi ki Te Mana Tohu Màtauranga ki te whakawhàiti i ètahi màtainga tùàhua ritenga mahi pai e rima mò te aromatawai à-kiri aromàtai, i puta ki te ao i te marama o Haratua. Mai i taua wà kua tàreia e màtou ètahi awheawhe whakatipu pùkenga i te taha o Evaluation Consult hei hora tautoko ki ngà ròpù e anga ana ki te whakapiki i ò ràtou pùkenga pènei. I eke ki te tuarua te maha i roto i ngà tau, o ngà ingoa i whakarewaina mai mò Ngà Tohu Whakaakoranga Kairangi, à, i whakahoutia anò hoki te rere o te pò whakanui i ngà tohu, hei whakaata i tòna kaupapa kàkano-rua. I riro i a Tàkuta Karyn Paringatai (Te Whare Wànanga o Òtàgo), te Tohu Takiri o Te Ata, te tohu a te Pirimia. Nò te tau 2014 ka kitea he whakapakaritanga nui mò Te Kàhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa (te Kàhui) te ròpù mò te hunga whiwhi tohu i tau kè. Te Whakatipu Pùkenga 29 % te pikinga ake 345 kua nui atu te hunga whai wàhi mai Kua oti tètahi huarahi arotake ki ngà 10,000 kaimahi, neke atu, me ètahi àkonga 81,500 kua whai wàhi kia àwhinatia i runga i ngà mahi kaupapa 29 NGÀ KAUPAPA HOU 2.5m Pùrongo a Te Kaiwhakahaere 3

8 Te Mahi Tahi ki ngā Whakahaere me ngā Kaimahi Takitahi puta noa i te Rāngai Matua Kua whakawhànuitia e màtou tò màtou kòpaki mahi mò ngà àkonga ka noho kei mua i te ràrangi whàinga, mà roto i tà màtou kòpaki kaupapa, mà te whai hoki i tètahi kirimana tàpiri mai i Te Amorangi Màtauranga Matua hei tautoko i te kaupapa Hei Toko i te Tukunga. He àhuatanga tènei i hoahoatia hei whakapiki i ngà pùmanawa kaimahi ràngai màtauranga matua mò te tautoko i te ekenga paetae mò te Màori. I tautoko màtou i te huhua o ngà kaupapa here kàwanatanga, tae atu ki te noho hei kaihautù mò te arotake i whakahautia mò ngà tohu màtauranga taketake me ngà tohu ka whakahautia mò mua i te tohu paetahi. I tautoko hoki màtou i te wànanga nui o ITES, i hàpainga hoki e màtou tètahi kirimana tàpiri i te taha o Te Amorangi Màtauranga Matua, e kìa nei ko Alternative Engineering Pathways. I haina màtou i tètahi Kirimana ki tò màtou ròpù mahi tahi, te Office for Learning and Teaching (OLT) i Ahitereiria, à, kei te hanga màtou i ètahi kaupapa mahi tahi ki te OLT me te Higher Education Academy i Peretania. Kua tutuki katoa à màtou whàinga pùtea, mò ètahi, kua kake ki runga noa ake. Te titiro whakamua Nò te tau 2014 ka whakaputaina e Ako Aotearoa tòna mahere rautaki mò ngà tau : Te Whakatìtina Hiranga i te Whakaakoranga me te Akoranga Matua: Championing Excellence in Tertiary Teaching and Learning. Hei tautuhi tènei i te whanaketanga i àta poipoia, me te tupunga ka àta whakahaeretia, o te whakahaere. He màrama tonu tà màtou kitenga whakamua me te mana kua homai ki a màtou mò ngà tino putanga màtauranga pai mò ngà àkonga katoa i te màtauranga matua, à, ka haere tonu à màtou mahi pènei. He mea àta whakaraupapa tà màtou rautaki i raro anò i te Rautaki Màtauranga Matua a Te Kàwanatanga, me Ka Hikitia, à, ka àta tautoko màrire i te whakatinanatanga o ngà anga o Te Amorangi Màtauranga Matua mò ngà àkonga ka noho kei mua i te ràrangi whàinga. Otiia, he whakahaere motuhake màtou, à, he mea nui kia noho màtou hei hoa kòrero hàngai tonu ki te kanohi o te kàwanatanga me ngà whakahaere màtauranga matua. Te Tautoko i ngā Hapori Mahi Te Whakatairanga i te Pai o te Tautohetohe mō te Whakaako me te Ako Mātauranga Matua Pūtea Kaupapa Te Whakapikinga Ahunga Roa o te Huanga Mahi, Ākonga hoki Tautoko ā-tohutohu Whakapakari ngaiotanga Whakatupu Rauemi Te Tautuhi me te Whakanui i ngā Tikanga Mahi Papai 4 Pùrongo a Te Kaiwhakahaere

9 E whitu ngà ia rautaki nunui mò à màtou mahi ka àta whakaatatia i tènei pùrongo à-tau: 1. Te àrahi i te whakapikinga mahi màtauranga i Aotearoa, te ràngai màtauranga matua o Aotearoa 2. Te whakamahi taunakitanga hei whakapiki i ngà mahi huri noa i te ràngai 3. Te Hìkoi Whakamua He whakapiki i te àhua o ngà mahi mò te iwi Màori, otirà mò te motu 4. Ka tautoko i te ahunga whakamua o te hunga Moana-nui-a-Kiwa mà ngà putanga màtauranga matua pai ake mò te hunga o Moana-nui-a-Kiwa 5. Ka poipoi, ka whai hoki i te reo o te àkonga 6. Ka whakamòhio i te kaupapa here me te whakatinana 7. Ka takoha ki Aotearoa, ki te ingoa pai o Aotearoa i te ao whànùi, mò te màtauranga matua tiketike nei te kounga, me te auaha hoki. Anei kei te kahiwi o tènei pùrongo tètahi tirohanga whànui ki ètahi o ngà mahi matua kua kawea e màtou i te tau kua mahue ake nei hei kòkiri whakamua i ia wàhanga, i ia wàhanga tàhuhu. He mea àta whakahàngai màrire te Whakaràrangitanga à-pùtea ki runga i ènei tàhuhu. Tètahi mea kàore e tino kitea nuitia i tènei pùrongo ko ngà mahi hou kàtahi anò ka hàpainga ake e màtou. Ko tètahi ko He Taunga Waka, he kirimana hou tènei e kawea tahitia nei e màtou hei hoa mahi mò Rangahau Màtauranga o Aotearoa me Literacy Aotearoa. Tà tènei hòtaka mahi he hanga, he hora hoki i ngà whàinga wàhi whakatipu pùkenga mò ngà kaiako màtauranga matua whai tiwhikete hei whakapiki i à ràtou mahi tautoko i ngà àkonga Màori, Pasifika hoki e ako nei i ngà taumata 1-3 hei whakapiki i ò ràtou pùkenga pànui pukapuka. Ko ètahi atu o ngà puàwaitanga nui kei te tùmanakotia mò tènei tau, inà rà: Tà màtou mahi tahitanga ki Te Tapuae o Rèhua hei hoa manaaki i Tuia Te Ako i Te Whare Wànaka o Aoraki hei te tau 2015; ètahi mahi kaupapa whakahihiri hei tautoko i te Ekenga Paetae Pasifika; tètahi kaupapa à-ao hei mahi tahitanga mà màtou ki ngà whare wàhanga o Ahitereiria, o Ingarangi hoki hei whakamàtau i ngà tikanga tàrei paerewa mò te wero i ngà mahi o ngà hoa rangahau; me te whakawhanake haere tonu i tà màtou hòtaka whakatipu pùkenga. Ka whakawhànui hoki màtou i à màtou toronga puta noa i te ràngai. Ki a màtou kua whakapono mai èrà e ù ana kia noho hei kaiako pai ràtou me tahuri màtou inàianei ki te ungaunga i èrà kei te noho ki muri kia hìkaka te haere. He Kupu Whakamihi Rite tonu ki te tau 2013, i pèrà anò te pai te àtaahua o ngà mahi o 2014 mò Ako Aotearoa. E kore e hapa taku mihi atu ki ngà ròpù ngàkaunui, pukumahi hoki, i te Tari à-motu, ngà Tari à-rohe hoki, e takakawe nei i te ao i te pò, ki ò tàtou whàinga hei whakahaere. Kei runga anò ngà tùmanako o Ako Aotearoa, otirà kei runga kè atu à ràtou mahi. Ngà mihi nui ki a koutou katoa. I te mutunga o te tau kua oti i a màtou tètahi arotake o te anga o te whakahaere, à, kua waihangatia hoki ètahi tùranga Kaihautù Tuarua e rua. Ko tètahi he tùranga Kaihautù Tuarua Màori, ko tòna whàinga he huri kòaro i te àhua o à tàtou mahi ki te Màori (kua tìmata kè te pèrà). Kua eke tò màtou Kaihautù Whakawhanake Màori, a Ngahiwi Apanui ki taua tùranga. Ko te tuarua he Kaihautù Tuarua Ratonga Ràngai, à, ka riro màna e kawe te whakawhànuitanga o à màtou ratonga ki te ràngai, màna hoki e whakapakari ngà tautoko e tino tika ana mò ò tàtou Tari à-rohe. Tènà rà koutou katoa ngà takawaenga me ngà kaikauwhau i à tàtou awheawhe, hui hoki i tènei tau, ka nui te mihi ki a koutou ngà puna o te whakaaronui. He mea nui ki à màtou tò ràtou kaha ki te whakawhitiwhiti màtauranga me te wà ka whakawàteatia mai e ràtou hei tautoko i à màtou mahi. Kei muri tonu ò màtou kaunihera, poari whakahaere, hei whakaruruhau, hei taituarà, me mihi au ki a ràtou katoa. Kei runga rawa atu te hunga nei, te pai o ngà whakamaherehere, te pai hoki o te paihere i à màtou mahi ki te hunga i te ràngai whànui tonu. E ràrangi mai ana ngà mema o te Poari o Ako Aotearoa, ngà ròpù rùnanga, ngà ropù tohutohu, te Kàhui Toi Whakaako, me ngà pae tùturu i muri o te pùrongo nei, heoi anò, me mihi au i konei ki a Ahorangi Phil Bishop (Te Whare Wànanga o Òtàgo) ràua ko Ahorangi Peggy Fairbairn-Dunlop (Te Wànanga Aronui o Tàmaki-makau-rau) e tuku nei i ò ràua tùranga Tumuaki o te Pùrongo a Te Kaiwhakahaere 5

10 Kàhui, ka tuku a Peggy i tana tùranga mema hoki mò Te Rùnanga Moana-nui-a-Kiwa: he nui ngà mahi a tènei tokorua mò màtou. I tua atu i tènei kei te hiahia au ki te whakamoemiti ki ngà tàngata katoa i mahi hei mema mò ngà ròpù tohutohu kua whakatùria haeretia e màtou hei tautoko i tènà kaupapa, i tènà kaupapa. E mòhio ana te ao he whenua whai pùnaha màtauranga matua pakari a Aotearoa, à, he maha ngà mea àtaahua kei te kitea puta noa i te ràngai, heoi anò, kàore màtou i tino rawe ki te whakatikatika i ngà mahi kàore i te tino pai. Tà màtou mahi nui ia he whakapiki i te tuari ritenga mahi papai, he whakatikatika haere tonu i aua ritenga, me te whai kia tino eke ngà àkonga, i runga i ò ràtou tika ki te màtauranga matua, ki ngà taumata teitei rawa ka taea e tàtou. Dr Peter Coolbear Kaihautù Màtauranga 19 Hui-tanguru Pùrongo a Te Kaiwhakahaere

11 Te Whakatipu Pūkenga He tino tau nui tènei mò te Whakatipu Pùkenga (PD). Tata ki te 103 i horaina puta noa i te motu, ki ngà kaimahi màtauranga matua 1,517 he whakapikinga ake tènei o ngà kaimahi 345 mai i tèrà tau. E 96% te òrau o te hunga whakauru i whakahoki whakaaro mai. I eke ki te 99% i kì, ko te kounga o ngà awheawhe he teitei ki te teitei rawa mò te tau katoa, à, e 98% o te hunga whakahoki whakaaro i kì, he whai hua ki te tino whai hua rawa atu ina whakaarotia te àwhina i te pai o à ràtou mahi. Tekau mà tahi ngà kaupapa hou i tàpiritia ki te hòtaka i roto i te tau, i piki ake ai te tapeke ki te 24. E koa ana màtou ki te uruparenga o te ràngai ki ngà awheawhe hou, ko ètahi o ngà tauira i hàngai ki runga i: te aromatawai à-kiri àkonga, ngà ritenga màtauranga tuwhera à-ipurangi, ngà tikanga ako pàhekoheko hei whakaoho i ngà àkonga, te hoahoa marautanga, me ngà mahinga huritao hei tautoko i te whakaako me te ako. E toru ngà awheawhe i whakawhanaketia tahitia me ètahi atu whakahaere Supporting adult dyslexics in tertiary education and training (me te ITO Tuatahi), me ngà awheawhe aromatawai à-kiri aromàtai aro ki te kaiwhakahaere me te kaimahi (i tàreia tahitia ki Evaluation Consult; he kòrero atu anò kei te whàrangi 10). I pai te hora i ènei i te koata whakamutunga o tèrà tau, à, ka haere tonu i te tau Ko te nuinga o te hunga whakauru mai ki à màtou awheawhe i ahu mai i ngà whare hangarau me ngà kuratini, tae atu ki ngà wànanga tùmataiti (802 mò tètahi, 390 mò tètahi), à, ko te tino pikinga ake kei te ràngai ITP (200 kaiwhakauru te pikinga ake). I tino kitea hoki he pikinga ake mai i te ràngai whare wànanga; hei whakaata tènei i ngà kaupapa hou e uru mai ana ki te hòtaka (277, mai i 209 i tèrà tau) (Tirohia Pikitia 1). PIKITIA 1: TE WHAKAURU MAI KI NGÀ AWHEAWHE À- RÀNGAI 1000 Maha o te Hunga i Tatù mai PTE ITP ITO Te Whare Wànanga Wananga ètahi atu Table 1: Our top 5 workshops in 2014 by attendee numbers Te whakaoho i ngà àkonga àhua uaua 242 Te hoahoa kaupapa rangahau hei whakapiki i te whakaako me te ako 140 Ngà kupu tohutohu whakaako 2 ngà màtàpono matua kei muri i te ako a te pakeke 123 Te hoahoa marautanga hei whakapiki i te ako me te whakaako 114 He rautaki whakaako whai kiko mò ngà àkonga nò te Moana-nui-a-Kiwa i te 102 Waipounamu Te Whakatipu Pùkenga 7

12 Te whakapakari kòtuinga hei tautoko i ngà kòkiri PD à-whakahaere Ahakoa he nui ngà mihi ki à màtou awheawhe tuwhera, e whakapono ana a Ako Aotearoa e tino kitea ai he whakapiki ake i te pai o ngà tikanga whakaako mò te whàinga hua ki ngà àkonga, ina mahi tahi màtou ki aua whakahaere me à ràtou kaimahi mà te whakahaere kaupapa i roto tonu i aua whakahaere. Toru tekau mà toru ngà awheawhe i whakahaeretia i roto i te tau 32% tènei o te katoa o ngà awheawhe i tù i te tau 2014, e 30% te pikinga ake ina whakaritea ki Ina horaina ngà awheawhe PD hei kòpaki i àta whakahàngaitia ki ngà whàinga PD o te whakahaere, ka tino whakapikia te whàinga hua. Nà te Tari ki te Tonga o Ako Aotearoa me Te Kura Matatini ki Òtàgo i hoahoa tètahi mahi kòtui pèrà i te tau 2014 hei tautoko i te hòtaka ngaio o Te Kura Matatini ki Òtàgo. We really encourage our students in the Walking in Another s Shoes programme to celebrate good news stories and engage in reflective practice to think about and learn from what they re doing. This research project was all about us doing that ourselves as educators! Tākuta Susan Gee (Te Poari Hauora o Waitaha), kaihautū o te Pukapuka Ritenga Mahi Pai Hei reira tātou katoa e rārangi iho nei i te whārangi 38. I runga anò i te kòrerorero tahi ki à màtou kaimahi o te Tari ki te Tonga, i kòwhiria ètahi awheawhe whakatipu pùkenga e ono rà-kotahi mai i te hòtaka o Ako Aotearoa, he mea àta whakaràkei tènà, tènà ki ngà hiahia motuhake o Te Kura Matatini ki Òtàgo, à, i tù ia marama, ia marama. Nà tènei àhua tàwariwari i àhei ai ia awheawhe kia tù motuhake, me te whakawàtea i ngà kaimahi kia rèhita mò ngà awheawhe hàngai ki ò ràtou ake hiahia. Ko ngà kaupapa i kòwhiria inà rà: Te whakaoho i ngà àkonga àhua uaua Te whakapakari i te whakaako me te ako i ngà màtauranga à-mahi Te ako ngàtahi he aratohu mà te kaiako mò te mahi tahi me ngà ròpù Te aromatawai tòtika i te ako He rautaki whakaako whai kiko mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa i te Waipounamu Te aromatawai à-kiri a te àkonga: He tikanga aromatawai mò te ako whakapiki. I mutu noa mai te rangatù i te marama o Whiringa à-nuku i tètahi awheawhe whakaràpopoto huritao, i àhei ai te hunga whakauru ki te whakawhitiwhiti i ò ràtou akoranga, ngà huringa i roto i à ràtou ritenga mahi, me te tàpae pùrongo mò ngà hua mà à ràtou àkonga. Nà ngà kaiwhakangungu kaimahi, nà Heather Day ràua ko Victor Fester i Te Kura Matatini ki Òtàgo i whakarite ngà awheawhe puta noa i te tau. Whitu tekau mà toru ngà kaimahi i whai wàhi ki ngà awheawhe (19 o ènei i tae ake ki ngà hui maha). Ka noho ngà kaiwhakauru ki te huritao mò ia awheawhe i raro i ngà àwhina a Heather ràua ko Victor, otirà ko ngà kai o roto i à ràtou mahi whakaako me te pànga pea mò à ràtou àkonga te tino aronga nui. I whakatùria he wànanga Moodle mò te hunga whakauru mai kia matapaki, kia whakawhitiwhiti hoki i ò ràtou huritaonga; i tae mai he whakaaro i tòna 60% o ngà kaiwhakauru. I whakahaeretia te wànanga e Victor. E toru ana pàtai matua ki ngà kaiwhakauru: He aha tàku i ako ai? Ko èhea ngà huringa ki aku mahi whakaako kua tìmataria e au? He pèhea te pànga o ènei huringa ki ngà àkonga? Nà konei kua tino piki ake te kohi i ngà mòhiohio mò te pànga o ènei àhuatanga ki ngà tikanga mahi me ngà hua mà te àkonga. Ka whakatakotoria e Victor tètahi whakaràpopototanga o ngà matapaki Moodle i te awheawhe whakaràpopoto huritao, me te tuari a ngà àkonga i tà ràtou i ako ai ki ngà hoa mahi. I kawea e ràtou à ràtou whakamàrama kia whànui tonu, mò te àhua o te huringa mò à ràtou àkonga. Anei e whai ake nei ètahi whakahokinga whakaaro mò ngà momo huringa kei te hiahiatia: I took my learning back to my teaching team and we... developed a rubric to mark the next written assignment. Students have responded well to the changes..., and appear to be more creative and free in presenting their narratives for marking. Effective assessment of learning workshop participant I use the cultural wall as a cultural inquiry-sharing, learning agreement for punctuality, issues, code of ethics, project teams, reflective practice, and I incorporated a Memory activity game to engage students. The effect of all these strategies has created a good tight group of students that engage, help and respect each other. 8 Te Whakatipu Pùkenga Engaging challenging learners workshop participant

13 I runga anò i te hari o Te Kura Matatini ki Òtàgo ki te maha o te whakauru mai me te whakahokinga whakaaro, me te kounga o te awheawhe, ka haere tonu te kòtuitanga i te tau Pànuitia ètahi atu kòrero mò tà màtou Hòtaka Te Whakatipu Pùkenga i: Te aromàtai i te pànga o te whakatipu pùkenga Ko tà màtou hòtaka aromàtai pànga tètahi wàhanga hira o tà màtou Hòtaka Whakatipu Pùkenga. Mà konei ka tino màrama ngà kaiwhakauru he pèhea te àwhina o à màtou awheawhe i ngà whakatikanga i roto i ngà mahi a te kaimahi ake, i roto hoki i te whakahaere whànui, hei painga mà te àkonga. Hei wàhi o ènei àhuatanga, ka kawea he kòrero ki ngà kaiwhakauru awheawhe e 2 marama i muri mai i te noho i te awheawhe o Ako Aotearoa, i inoi ai màtou kia tautuhitia e ràtou ngà whakatikanga i à ràtou ritenga mahi, he pèhea hoki ènei whakatikanga i whai hua ai mà ngà àkonga. Hei tauira, e 50 ngà kaiwhakauru mai i ngà whare wànanga, ITP, PTE me tètahi ròpù kaitiaki Màori i tae ake ki Using student evaluations to enhance teaching practice: Closing the loop i tù ki Tàmakimakaurau, me Whangàrei i te marama o Haratua. 37% i whakautu kòrero mai i aua matapaki e 2 marama i muri mai. I roto i taua uiui ka whakaaturia mai e aua kaiwhakauru te rawe o aua whakatikanga kua whakaurua ki à ràtou ritenga mahi, i runga anò i ngà mahi i aua awheawhe. Kua whakawhanaketia tènei awheawhe i runga i tètahi kaupapa nà Ako Aotearoa i whàngai à-pùtea, he mea àrahi e Dr. Sarah Stein o Te Whare Wànanga o Òtàkou. Nà tènei kaupapa, e tùhura nei i ngà whakaaro o ngà kaiako mò ngà whakahokinga whakaaro mai i ngà aromàtai àkonga, ka tìmataria mai te màtàpono o te kati i te porowhita. Tà tènei mahi he whakatenatena i ngà kaiako takitahi, i ngà tari me ngà whakahaere kia hora taunakitanga hei tautohu i te kounga o te whakaakoranga, hei àwhina hoki i ngà whakamaheretanga mò ngà whanaketanga o àpòpò. Mà konei hoki e àhei ai ngà àkonga ki te whai wàhi ki ngà ngohe whakawhanake, me te whai reo mò ngà àhuatanga o te kounga i roto i ò ràtou wheako màtauranga matua. Kei tènei whakaahua ko Dr. Sarah Stein (2 mai i te taha mauì) i te taha o te ròpù kaupapa (mauì ki matau): Lynley Deaker, Te Whare Wànanga o Òtàgo; Dr Trudy Harris ràua ko Dorothy Spiller, Te Whare Wànanga o Waikato; Jo Kennedy, Te Whare Wànanga o Òtàgo, ko Stuart Terry, Te Kura Matatini ki Òtàgo. Nà te hokinga atu e 2 marama i muri mai i waitohu he whàinga hua takatika mò ngà kaiako me ngà àkonga: Ngà huringa i ngà ritenga mahi: As part of the working group, we are currently working on a proposal to incorporate facilitated feedback sessions for courses, whereby a person from outside of the teaching unit meets with a group of students with a view to acquiring more meaningful feedback from the students and feeding this back to the staff member in much the same way as would happen with a peer assessment... I feel that it has made me more engaged with my learners. That we have become more of a team working together. Te Whakatipu Pùkenga 9

14 Ngà painga mà ngà àkonga: Students feel that they have input into future changes in the course. Learners have a more positive attitude. They are also more challenging with what they need and want, and with their expectations. They also comment on the changes and how it makes them feel like they have been heard. And they also ask for what they want and participate more fully in the discussions. Ka tukua tonutia te awheawhe puta noa i ngà rohe e toru o Ako Aotearoa i roto i te tau 2015; ka taea ètahi atu mòhiotanga te kite i Te hanga pùnaha aromatawai à-kiri mauroa à màtou awheawhe Aromatawai à-kiri Aromàtai hou I te koata whakamutunga o te tau, ka whakahaeretia e màtou te rangatù tuatahi o à màtou awheawhe tùmatanui Evaluative Self-Assessment, he mea whakawhanake ngàtahi e màtou me Evaluation Consult (EC). He mea àta hoahoa ènei awheawhe hei tautoko i ngà TEO i te whanaketanga o à ràtou pùnaha aromatawai à-kiri whai hua mò te aromàtai me te whakapiki i te mahi o ngà mahi màtauranga, à, he mea àta whakatakoto kia hàngai ki ngà whakaritenga o ngà mahi tàtari kounga o Te Mana Tohu Màtauranga. He ròpù kaitohutohu nò Pòneke a Evaluation Consult i kòwhiritia mò tana màtauranga mò te mahi i roto i te ao tàrei rautaki aronui ki ngà hua, te arataki mahi, me te aromàtai. I tautokona ènei awheawhe e Te Mana Tohu Màtauranga, à, i takea mai i ngà Màtainga Tùàhua Aromatai à-kiri i whakaputaina i ngà marama tuatahi o te tau, he mea whakarite ngàtahi Ngà kaiwhakahaere o Evaluation Consult, Tàkuta Rowena Brown, ràua ko Tàkuta Kara Scally- Irvine kei te wàhanga Taster o te marama o Whiringa à-nuku i Pòneke i te taha o Syd King o NZQA (2 mai i te taha mauì) ràua ko Nyk Huntington mai i Ako Aotearoa. e Ako Aotearoa ràua ko Te Mana Tohu Màtauranga. Kei tènei rangatù màtainga tùàhua e rima ètahi tauira mò te mahinga whai take i te huhua o ngà horopaki màtauranga matua. Hei whakaahua tènei i te aromatawai à-kiri tino pai rawa atu i roto i tètahi whakahaere màtauranga matua motuhake, i kitea ai he hua tino pai (tirohia te whàrangi 18 mò ètahi atu kòrero mò ngà màtainga tùàhua). I muri i tètahi rangatù wànanga whakamàtautau koreutu e whitu ( i puta mai ai tòna 250 tàngata ki ènei hui) ka tae mai neke atu i te 100 tàngata whai wàhi puta noa i ò màtou takiwà i te marama o Nòema, ko ngà ingoa: Using evaluative self-assessment to manage organisation success mò ngà kaiwhakahaere (hàwhe rà) Evaluative self-assessment for better learning and better outcomes mò ngà kaimahi (rà katoa) Nà Dr Kara Scally-Irvine ràua ko Dr Rowena Brown mai i Evaluation Consult ngà wànanga katoa i takawaenga. Nà runga i ngà whakahokinga whakaaro nai, he màrama tonu i àwhina nui ngà akoranga, ngà tauira i tohaina ki te katoa, me ngà mahi whakatinana, i ngà kaimahi me ngà kaiwhakahaere. I tùhura ràtou ka pèhea pea te àhua o te aromatawai à-kiri aromàtai i roto i ò ràtou tari/whakahaere rànei, ka pèhea hoki tà ràtou whakamahi tauira, taputapu hoki hei whakapiki i te pai o ò ràtou ake pùnaha. E ai ki tètahi o ngà kaiwhaiwàhi mai ki te awheawhe i Pòneke, ko taua rà, i pènei ana kòrero: the best/ most valuable workshop that I ve attended for many years. I tù te awheawhe tuatahi o roto tonu i te whakahaere, mò tènei kaupapa, i Agribusiness i Te Waihòpai. Hei mea ata hoahoa tènei awheawhe kia whai wàhi mai ai ngà kaiwhakahaere me ngà kaimahi e mahi tahi ana. He mea àta hoahoa màrire ènei wàhanga i àta whakaritea kia hàngai tonu ki ngà hiahia, ki te horopaki me te anga o te whakahaere takitahi, me ngà tautoko ka wàtea mai i Evaluation Consult, mènà e hiahiatia ana. 100% anò ngà arotake awheawhe (mai i te 100% i whakahoki whakaaro mai) 10 Te Whakatipu Pùkenga

15 e mea ana he kounga pai ki te tino pai, i whai hua, ki te tino whai hua rànei ènei hui hei whakapiki i à ràtou ritenga mahi. Hei te tau 2015 ka tuku tonu màtou i ngà awheawhe Aromatawai à-kiri Aromàtai i raro i tà màtou Hòtaka Whakatipu Pùkenga, hei wàhanga o ngà rà tùmatanui ka whakaritea, hei hui ka àta whakaritea rànei hei tuku whàinga wàhi ki ngà whakahaere kia uru mai ètahi ròpù kaimahi whànui kè atu ki roto i ngà mahi nei. Ka taea atu ètahi atu kòrero mò ngà awheawhe Aromatawai à-kiri Aromàtai ki: pd-programme. Te Whakatipu Pùkenga 11

16 Topic Heading Ngā Wānanga Rautaki Hei hoa mò ètahi atu ròpù, i whakahaeretia e Ako Aotearoa ètahi wànanga à-motu e ono i te tau ka hipa ake nei hei whakaahua i tò màtou ù ki te arataki i te taukumekume rautaki hei tautoko i ngà mahi. Te Ara Whakamana: Ngà huarahi, ngà whakawhiti, ngà piriti ki te màtauranga matua 2014 I waenga pù o te tau ka kawea haere tonutia e màtou tà màtou kòtuitanga ki te Centre for Studies in Multiple Pathways (kei te Te Whare Takiura o Manukau) i te whakahaerenga o tà màtou wànanga à-tau mò te arataki whakawhitinga whai hua mai i te kura tuarua ki te màtauranga matua. Rite tonu ki te tau 2012, ko te taitara o te wànanga o tènei tau ko Te Ara Whakamana, te The Empowering Path, à, ka noho hei màtàpono me màtua noho te wheako whakawhiti mai i tètahi reanga kura ki tètahi hei wheako ka hàngai ki runga i te àkonga, me ngà pùmanawa e tika ana hei whakatutuki i òna wawata. Neke atu i te 200 ngà kanohi i tae ake ki tènei hui mò te 2 rà, ngà kaikòrero mai i ngà whakahaere màtauranga matua, i ngà kura tuarua, i ngà iwi, i ngà umanga, i ngà whakahaere kàwanatanga, whakahaere rànei ehara i te kàwanatanga, à, katoa ràtou i hiahia ki te whakawhitiwhiti whakaaro, tikanga hoki e tutuki ai tènei màtàpono. Nà te Minita mò te Màtauranga ràua ko te Minita mò te Màtauranga Matua, te Whiwhinga Mahi me ngà Pùkenga i whakarewa ngàtahi i te whenu tuaono i te kòkiri Vocational Pathways i tènei tau, i kapi ai te ràngai auaha me òna ahumahi. I tino hari màtou ki te mahi tahi me Te Tàhuhu o Te Màtauranga ki te hautù i te whakarewanga. E hàngai pù ana te whakaurunga mai o Vocational Pathways ki tà màtou tirohanga me tautoko te pùnaha màtauranga o Aotearoa i te akoranga matahuhua me ngà ara màtauranga à-momo mahi mà te hunga taiohi. He rawe hoki te arotahi o te hòtaka ki ngà ritenga mahi papai me te huhua o ngà kaiwhakawhiwhi mahi/umanga ki te whakaatu i à ràtou kòkiri whai hua, hei whakangàwari i ngà whakawhitinga pakari mò ngà àkonga. Inà koa, nà Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau ràua ko Downer i whakaatu ngàtahi tà ràua tautoko mò te whakawhiti mai a te hunga rangatahi kia eke hei tauira paetahi eke paetae i tètahi, hei àkonga angitu hoki i tètahi wàhi mahi, i tètahi. Ko ètahi atu wàhanga i arotahi ki te hononga i waenga i ngà kura tuarua me ngà kura matua, me te whakaatu i ngà tauira o ngà kòkiri Academy i te ràngai Ahumahi Tuatahi, Hauora hoki, hei tauira mò te whakamahinga i ngà Ara Màtauranga à-momo Mahi i roto tonu i te ao whakaako. I kitea hoki i tènei tau he Whakaaturanga Rangahau Tohu Tiketike, me ngà mahi a ètahi o ngà àkonga Tohu Paerua, Tohu Kairangi hoki, hei kawe whakamua tonu i tò màtou hiahia ki te whakapakari i ngà hononga mai i ngà kairangahau me ngà kaimahi. Kei te whakatinanatia he tikanga i tènei wà mò te wànanga o 2015, ka tù hei te wiki tuatahi o Hune i te puni wànanga o te pù o te tàone o Te Whare Takiura o Manukau. Te Pae Akoranga Huarahi Mahi, Rangahau Whakangungu hoki o Aotearoa tekau mà tahi I whakapikia e màtou à màtou mahi i roto i te New Zealand Vocational Education and Training (VET) Research Forum. He tino kaitautoko màtàmua màtou mò tènei hui mai i te tau 2008, à, i te marama o Oketopa kàtahi anò màtou ka hautù ngàtahi i te Hui Wànanga i te taha o te Industry Training Federation (ITF). Hei wàhi tà màtou whàinga wàhi ki te NZ VET Research Forum mò tò màtou ù ki te màtauranga kounga tiketike, ngaio, hàngai ki ngà pùkenga, me te whàinuinu i ngà paiaka rangahau hei punga mò tènei whàinga. I tènei tau i piki ake te ngàkaunui i te Research Forum, à, he tino pai i eke te maha o ngà tuhinga arià i tukua mai ki tòna teitei rawa, mohoa noa nei, hei whakauru ki te hòtaka. Neke atu i te 100 ngà kanohi i tae ake ki te hui mai i te ràngai màtauranga matua, ngà tari, ngà kairangahau me ngà umanga tùmataiti. I tino koa màtou kia kite i ngà kanohi mai i ngà kura tuarua, kàtahi anò ka tae ake ki tènei wànanga. 12 Ngà Wànanga Rautaki

17 He koanga ngàkau hoki te kitenga atu kei runga anò te àhua o ngà mahi, nà Ako Aotearoa i whàngai, i te Research Forum o tènei tau. Neke atu pea i kotahi hautoru o ngà whakaaturanga he whakaputa huanga mò ngà mahi e tautokona nei e màtou, e whakawhànui ana rànei i ngà kitenga o ngà kaupapa i tautokona ai e màtou i mua. Ka nui hoki tò màtou koa ki te whakarewa i tà màtou pùrongo tàtari Learning in and for Work i te Forum (tirohia te whàrangi 18 mò ètahi atu pàrongo mò te pùrongo.) E hari ana màtou kei te haere tonu tà màtou kòtuitanga ki te ITF i te tau 2015 hei kauhautù ngàtahi mò te 12 o ngà Forum. He Wànanga Arotahi I runga i te mahi tahi ki ngà whakahaere màtauranga matua kua àhei màtou ki te whakawhànui i tò màtou kòpaki wànanga. I tua atu i ènei hui e rua i runga ake nei, kua oti ètahi atu e whà te tàpiri hei arotahi ki ngà take motuhake e pà ana ki te ràngai màtauranga matua. Nò ngà rà tuatahi o Aperira i hautùtia ngàtahitia e màtou te Graduate Attributes Symposium i te taha o te Research and Development Society of Australasia (HERDSA). I àrahina tènei hui e te kauwhau à-ao, a Emeritus Professor Sue Clegg. I puta hoki i tènei hui tètahi whakaaturanga nà Ahorangi Rachel Spronken-Smith (Te Whare Wànanga o Òtàgo) mò ngà kitenga mai i tana kaupapa nà Ako Aotearoa i whàngai, a Graduate Outcomes: Are they driving learning? And who knows about them? Ka noho ko tènei whakaaturanga hei kahupapa mò te wàhanga awheawhe i àhei ai ngà kaiwhakauru kia tùhura i te mahi a ò ràtou whakahaere ki ngà Pùmanawa o te Akoranga Paerua. I te mutunga o te marama o Aperira, ka piri màtou ki te New Zealand Union of Students Associations (NZUSA), NZITP, me te Metro Group mò ngà ITP, ki te hautù wànanga hei tùhura i te whakamahi a ngà ITP i te reo àkonga hei whakapiki i te kounga. Kua tae mai he àkonga, he kaiwhakahaere rànei mai i tata te katoa o ngà ITP hei whakawhitiwhiti i à ràtou ritenga mahi o te wà ki te katoa, tae atu ki ngà pìkauranga kei mua i a ràtou. Ka nui tò màtou hari ki te pòwhiri i te tira manuhiri mai i Student Participation in Quality Scotland (sparqs). I tàpae kòrero ràtou ki te wànanga mò ngà mahi i Kotirani mò ò reira mahi whakapiki i te hìkaka mai o te àkonga, à, me tuku mai anò i tètahi atu tàpaetanga ki ngà àpiha màtauranga i tètahi atu hui, nà Te Amorangi Màtauranga Matua i hautù. I te marama o Whiringa à-rangi ka whakahaeretia e màtou ètahi hui e rua, ko te mea tuatahi ko te wànanga Educating the Health Workforce. I whakahaere tahitia tènei me Health Workforce New Zealand, te whakahaere kàwanatanga kawe i te whanaketanga whakapakari kaimahi i te ràngai hauora. I tènei wànanga ètahi tàngata màtàmua i te ràngai màtauranga, ngà kaiwhakarato hauora, me ngà whakahaere ròpù ngaio hauora. I whai te wànanga i ngà huarahi maha, i karapiti hoki i ngà wehenga màtauranga. I arotahi te hunga i te hui i ngà taki auau ka puta ki mua i èrà e whakaako ana, e hoatu mahi ana, e whakarite tikanga ana hoki mà ngà kaimahi hauora, me pèhea hoki te whakatutuki i ènei take hei ngà rà e tù mai nei. Ko tà màtou hui whakamutunga mò te tau ko Alternative Engineering Pathways Professional Forum, he mea whakahaere e màtou ki ngà moni i takea mai i Te Amorangi Màtauranga Matua hei wàhi mò te Engineering Education 2 Employment initiative a te Kàwanatanga. I huia ngà kaiwhakarato i te Tohu Paetahi mò Te Hangarau Pùkaha me Te Tohu Pòkaitahi o Aotearoa mò te Pùkaha, hei tautuhi i ngà huarahi ki roto i ngà tohu me te ròpù pùkaha whànui tonu, kia taea ai te kounga te whakapiki. I whakaputaina hoki e màtou ètahi pukapuka e rua hei hoa mò te hui: tètahi pùrongo whakamàrama, me tètahi pùrongo whakamutunga kei reira nei ètahi whakaaro mò te mahi, me ngà hua o tètahi rangatù uiuinga ki ngà àkonga i roto i ènei hòtaka. E wàtea mai ana ènei pùrongo ki This EdD programme provides distance students opportunities to work collaboratively with their supervisors within a community of practice, and also supports them to create knowledge related to their practice. Nā Professor Kwok-Wing Lai (Kāreti Mātauranga o te Whare Wānanga o Ōtāgo) he kaiarataki nō te Pukapuka Ritenga Mahi Pai Te tautoko hanga mātauranga mahi tahi mā roto i tētahi kaupapa akoranga kairangi pāmamao e puta ana i te rārangi i te whārangi 38. Ngà Wànanga Rautaki 13

18 Ngā Mahi ā-rohe I hautùtia hoki e ngà Tari à-rohe ètahi hui 28 mò ngà kaiwhakaako màtauranga matua i roto i te tau 2014 mò te huhua o ngà kaupapa, à, neke atu i te 864 te hunga i tae ake. I roto i ènei whakaaturanga ètahi whakaaturanga mò te hiranga whakaako (whàrangi 16), ètahi kaupapa nà ngà Tari i whàngai ki te pùtea i roto i ngà wànanga Projects in Progress, ètahi awheawhe mòhiotanga tukunga pùtea (whàrangi 35) me ètahi atu whakamàtautau aromatawai à-kiri aromàtai (whàrangi 10). I tua atu i ènei, he arotahi rautaki tò ènei tàhuhu mahi e rua: Te whakaari i ngà ratonga o Ako Aotearoa ki te hapori màtauranga matua E toru tekau ngà tàngata mai i ngà PTE, ngà ITP, me ngà whakahaere màtauranga matua ACE i tae ake ki te Community Showcase tuatahi o te Tari ki te Raki i te 20 Noema. Rà roto i tènei hui i koripingia ai he kimonga ki ngà awheawhe whakatipu pùkenga o Ako Aotearoa, ngà kaupapa i àwhina ngàtahitia me ngà huarahi e takoha ai màtou ki Ngà Tohu Whakaakoranga Kairangi (TTEA), nà tà màtou àhua kaiwhakahaere, me Te Kàhui Manukura o te Whakaako Kairangi. He pàhekoheko, he hòhonu ngà tukunga kòrero mai. I whakamahi a Peta Joyce (Wellpark College of Natural Therapies) i te hunga i tae ake kia uru ki tètahi mahi huritao, hei whakamàtautau mò te awheawhe i pìrangitia e te mano, nàna i waihanga mò tà màtou Hòtaka Whakatipu Pùkenga, Reflective Practice: Methods and tools for supporting teaching, learning and professional development. I whakaputa kòrero te tangata whiwhi TTEA o te tau 2011 a Ksenija Napan (Te Kunenga ki Pùrehuroa) mò te pànga o te hangarau ki tò tàtou ao, me te aro nui anò ki te whanaungatanga ki à tàtou àkonga. I kòrero a Venusi Taumoepeau ( Te Whare Wànanga o Wairaka), tètahi mema i whakaoti i tètahi kaupapa o Te Tari ki Raki i te tau 2011, mò te Pacific Centre for Learning, Teaching & Research o Te Whare Wànanga o Wairaka, me tòna pono ki te hàpai i ngà àkonga o Te Moana-nui-a-Kiwa puta noa i à ràtou haerenga i te ao màtauranga. I whakamàrama anò hoki a Taija Puolitaival (nò Te Whare Wànanga o Wairaka anò) i ngà mòhiotanga o te wà mò tana kaupapa Tari à-rohe o Ako Aotearoa e aro nui ana ki ngà hangarau auaha e whakamahi nei i te ao pohewa hei whakaako i te hoahoa me te waihanga. Ko Andy Ballard (Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau), tètahi tangata whiwhi Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi i te tau 2014, te kaikòrero whakamutunga, à, he àtaahua ana kòrero mò te mahi whakaako, he pèhea te nui o te mahi whakaako ki a ia anò. Te whakawhiti ki ngà pùkenga àkonga màtauranga matua Huia katoatia 234 ngà kaiwhakaako i tae ake ki ngà wànanga e ono, nà à màtou Tari ki te Puku, Tari ki te Tonga hoki i whakahaere hei tùhura i te kaupapa Rangahau Whakaako, Ako hoki e kìa nei Te Whakawhitinga Àkonga ki ngà Pùkenga Àkonga Màtauranga Matua. Kei roto i te ròpù mahi ko Associate Professor Lisa Emerson, Dr Angela Feekery (he àkonga tohu kairangi nò Ako Aotearoa i mua), me Ken Kilpin, nò Te Kunenga ki Pùrehuroa. I te whakamahi tènei ròpù i ngà rangahau à-mahi kia piki ake ai te mòhio ki te àhua o te whakawhitinga o ngà àkonga Tau 13 i ètahi kura e whitu, mai i te whakaròpùtanga à-ngahuru iti ki tèrà o waenga, ki te ako i te ao màtauranga tau tuatahi. Tà tènei mahi he Ko te ròpù kòkiri kaupapa mò Student transition to tertiary academic literacy (mauì ki matau) Ko Associate Professor Lisa Emerson, ràtou ko Ken Kilpin ko Dr Angela Feekery Te Kunenga ki Pùrehuroa. tùhura i te àputa e tuhia nuitia ana i waenga i ngà wawata o ngà kaiako kura tuarua, i ò ngà kaiako kura matua, mò ngà pùkenga àkonga. 14 Ngà Wànanga Rautaki

19 Ngā Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Me Ngā Manukura o Te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa Te whakanui i ngā kaiako mātauranga matua tiketike mō te tau 2014 Tekau mà ono ngà kaiako màtauranga matua i whakanuia i ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi TTEA i te marama o Hùrae i te Whare Pàremata. Ko tà Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi he whakanui i ngà kaiako tino pai rawa atu o Aotearoa. Ka whakahaeretia ngà tohu e Ako Aotearoa. I whakahaeretia te kaupapa i te Whare Pàremata e Te Minita mò te Màtauranga Matua, mò te Ako Pùkenga me te Whiwhinga Mahi, a Steven Joyce, ràua ko Dr Cam Calder, te Heamana o te Komiti Màtauranga, Pùtaiao hoki. Ko Pio Te Rei te kaihautù mò te pò. Nà te Pirimia nà Rt Hon John Key i tuku tàna Tohu Tàkiri o Te Ata ki a Dr Karyn Paringatai (Ngàti Porou), he pùkenga i Te Tumu, i Te Whare Wànanga o Òtàgo. E whakanuia ana a Karyn ki tènei tohu, te tihi o ngà tohu o tènei tau, hei kaiako mutunga mai o te whakamìharo, e kake ake nei àna pùkenga whakaako ki runga ake i te wàhi e whakaako nei ia, me te neke ki tua o te ahurea kotahi. 12 ngà tau a Karyn e whakaako ana i ngà àkonga mai i ngà ahurea maha, à-motu, à-ao hoki i ngà wehenga o te reo Màori, te ahurea Màori me ngà mahi waiata, haka [ngà pepa tauhou, waenga, tautòhito hoki). He kaihàpai tùturu a Karyn i ngà taonga a òna tìpuna me ngà kaupapa Màori, he àkonga kaingàkau, he tohunga ki te reo Màori me ngà mahi hoki a Rèhia, nà reira, ka tika te kì hei kanohi a Karyn mò te hiranga o te whakaako. Kua whakaarahia mai e ia ngà mahi ako i te hinapòuri a ngà màtua tùpuna, me ngà rangahau ki roto i òna hua. Te tangata whiwhi i te Tohu Tàkiri Te Ata a te Pirimia 2014, Dr Karyn Paringatai Te Whare Wànanga o Òtàgo, i te kai mò ngà tohu, i te taha o te Pirimia, Rt Hon John Key ràua ko Hon Steven Joyce Minita mò te Màtauranga Matua, ngà Pùkenga me te Whiwhinga Mahi. Te tangata whiwhi tuarua i tènei wàhanga ko Ènoka Murphy mai i te Puawànanga ki te Ao, o Te Whare Wànanga o Waikato. Kua noho hei kaiàrahi, kua whai wàhi nui hoki a Ènoka i te ao Màori i roto i àna mahi whakaako mò te 25 tau. À, ko te ròpù tokorima àna mema nò roto i te Tohu Paetahi mò te Tunu Kai, mai ki te Kura Whakaako i ngà Mahi Manaaki Tangata o Te Kura Matatini o Òtàkou te ròpù anake i whiwhi tohu mò te hiranga toitù i tènei tau. Ko te whakawhiwhinga tuarua tènei mò te mema ròpù mò Adrian Woodhouse, i whiwhi tohu hiranga toitù i te tau 2009 hei kaiako takitahi. I te mutunga o te pò, ka pòwhiritia te hunga whiwhi tohu ki roto i te Kàhui e tòna Amokapua, e Professor Phil Bishop o Te Whare Wànanga o Òtàgo. (Pànuitia ètahi atu kòrero mò te Kàhui me àna mahi i tènei wàhanga.) Te Hui mò ngà Tohu Whakaako Kairangi 2014 i te Hui Whakanui i te marama o Hùrae. E tù ana mai i te taha mauì : Ko Tony Heptinstall, ràtou ko David Gillespie, ko Adrian Woodhouse, ko Stephen Ellwood ko Daniel Pfyl, Te Kura Matatini ki Òtàgo; Dr Rainer Hofmann, Te Whare Wànanga o Aoraki; ko Andy Ballard, Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau; Dr Teresia Teaiwa, Te Whare Wànanga o Te Upoko-o-Te-Ika a Màui; ko Mike Scott, Te Kuratini o Poike; E noho ana mai i mauì: Ko Professor Charles Fleischmann, Te Whare Wànanga o Waitaha; ko Dr Cam Calder, Te Komiti Whàiti o te Whare Pàremata mò te Màtauranga me ngà Mahi Pùtaiao; ko John Davies, Te Whare Wànanga o Wairaka; ko Ènoka Murphy, Te Whare Wànanga o Waikato; ko Khylee Quince, Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau; Hon Steven Joyce; Rt Hon John Key; Dr Karyn Paringatai, Te Whare Wànanga o Òtàgo; ko Judith Roddick, Te Kura Matatini ki Òtàgo, me Caroline McCaw, Te Kura Matatini ki Òtàgo. Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Me Ngà Manukura o Te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa 15

20 Hei kimi kòrero mò te hunga whiwhi i 2014 haere ki Te hiranga o te whakaako: E toru ngà titiro Hei kawe whakamua i te whàinga hua o tò mua tau àhua, i mahi tahi Te Tari ki te Puku me te Kàhui ki te whakahaere i ètahi wànanga e toru, rua hàora te roa, hei whakawhitiwhiti ritenga mahi papai. Tètahi whàinga hoki o ènei hui he àki kia whànui kè atu te haonga ingoa ka whakarewaina mò Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi. Huia katoatia e iwa ngà mema o Te Kàhui i tàpae kòrero i roto i ngà wànanga e toru, tènà ki te tohutohu, tènà ki te tohutohu i àna ritenga whakaako, me te whakaari i ngà mea nunui ki a ràtou i roto i à ràtou mahi, me te whakamàrama anò i te huarahi i whàia hei takatù i à ràtou tono mò Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi. Ko tètahi kupu i kaha whakamahia e te hunga 82 i te hui mò ngà tàpaetanga he inspirational. I rongo te hunga i tae ake mò ngà mahi a te Kàhui me àna mema ki te tautoko, ki te tohutohu hoki i ngà kaitono mò Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi, me tana arataki i te hunga i roto i ngà hàtepe mò ngà tohu. Inà rà ngà mema e iwa o te Kàhui nàna i tàpae kòrero i ngà wàhanga E toru ngà tirohanga i Ahuriri, i Papaioea me Te Whanganui-a-Tara i raro iho nei: Frances Denz, Kaihautù Matua, Pùkenga hoki, Stellaris PTE Limited Ko John Davies, Pùkenga Màtàmua, Tari mò ngà Mahi Toi, Whitiàhua hoki, Te Whare Wànanga o Wairaka Ko Mike Scott, Kaiako, Te Kura Hangarau mò Te Ao Mahi, Te Kuratini o Poike Ko Jing Chi, Associate Professor mò te Ohaoha me ngà Pùtea Moni, Te Kunenga ki Pùrehuroa Ko Caro McCaw, Kaihautù Màtàmua, Kaiàrahi Akoranga, Hoahoa Whakawhiti Pàrongo, Te Kura Matatini ki Òtàgo Ko Adrian Woodhouse, Pùkenga Màtamua mò te Tunu Kai, Kura Whakaako i ngà mahi Manaaki Tangata, Te Kura Matatini ki Òtàgo Ko Kamuka Pati, Pùkenga, Te Tari Hanga Whare, Te Whare Wànanga o Wairaka Ko Kelly Pender, Kaiwhakarite Kaupapa, Toiora Tinana, Tàkaro me te Hàkinakina, School of Applied Science, Te Kuratini o Poike Sue White, Pùkenga Màtàmua, Te Tinana Tangata me te Màtai Whaiaroaro, Kura Màtau Hauora Whakawhiti-Ngaiotanga, Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau I whakahaeretia hoki ètahi hui pènei i te takiwà ki te raki, à, nà te Tari ki te Raki me te Tari ki te Puku i whakarite ngà tàpaetanga o ngà mema Kàhui ki ngà àhuatanga o te Festival of Education i Tàmaki Makaurau, i Pòneke, i te màrama o Màehe o tènei tau. 16 Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Me Ngà Manukura o Te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa

21 Te Kāhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa Ko te Kàhui te ròpù o te hunga whiwhi Tohu Whakaako Kairangi e mòhiotia ana e te motu. I te tau 2014, i raro i ngà tohutohu o te tumuaki, a Professor Phil Bishop (Te Whare Wànanga o Òtàgo) me te Kapa Whakahaere o te Kàhui. Ka whakaritea e te Kàhui tètahi rautaki hou mò 2014 me 2015 i arotahi rà ki te whakahoutanga i òna here ki waenga i òna mema, me te hapori màtauranga matua whànui kè atu. Kua neke te Kàhui ki te tauira mahi whakaroherohe, mò àna whakahaere, hei kòkiri whakamua i tana rautaki. Hei wàhi o tènei, kei te whakahou haere ia i òna waitohu (ka whakaputaina i ngà marama tuatahi o 2015) Hei mahi nui mòna, kua whakawhànuitia e ia àna tùranga whakahaere, tohutohu hoki i roto i Ako Aotearoa mà te whakarite kia noho ètahi o ngà mema o te Kàhui i te Rùnanga Màori o Ako Aotearoa, i ngà ròpù tohutohu o ngà Tari à-rohe, i te Poari hoki o Ako Aotearoa. He kòkiritanga tino pai tènei, hei whakaturuki i te aronga o Ako Aotearoa ki runga i ngà àhuatanga tùturu o te whakaako me òna ritenga mahi hou o te wà. I roto i te tau 16 ngà hui, he mema Kàhui kei roto, i whakaritea e ngà Tari à-rohe o Ako Aotearoa. I roto i ènei e rima ngà hui whakatipu pùkenga tùmatanui, i whakawhitiwhiti ai ngà mema Kàhui i à ràtou tikanga ako rerekè mò te hiranga whakaako, à, 137 huia katoatia te hunga i tae ake. I puta hoki ngà mema Kàhui i ngà hui o te Festival of Education tuatahi i tù ai ki Tàmaki Makaurau me Te Whanganuia-Tara. Ehara i te mea he tauira kotahi mò ngà ritenga mahi tino pai mò te màtauranga matua, à, i noho te huhuatanga o ngà huarahi i whakaaturia mai e ngà mema Kàhui hei kaupapa kòrero mò te hunga katoa i tae ake ki te hui. Hui Wànanga o Te Kàhui 2014 Ko te hui wànanga à-tau tètahi rà nui mò te Kàhui ia tau. I kawea whakamuatia te hiahia me te haepapa o te Kàhui kia whakangàwaritia te whakawhitiwhiti i ngà ritenga whakaako màtauranga matua tino hira, puta noa i te ràngai, i te hui wànanga o He mea whakahaere te hui mò tènei tau e Professor Eric Pawson (Te Whare Wànanga o Waitaha), à, he hui tino àtaahua, e 62 ngà mema i tae ake (ina whakaritea ki te 33 i te tau 2013). I whai wàhi ètahi atu tàngata 21 ki tètahi wàhanga wàtea i te ahiahi o te rà tuatahi (kàtahi anò te hui wànanga ka whakawàteatia ki te hunga ehara i te mema Kàhui). I whakahaeretia he wànanga mahi i ngà rà e rua, e Emeritus Professor Geoff Scott (University of Western Sydney), he Ahorangi Màtàmua mò te Australian Office for Learning and Teaching I roto i te wàhanga wàtea ka kòrerotia te huhuatanga o ngà kaupapa, engari i whàiti mai ngà kòrero ki runga i te àkinga nui i ngà whare wànanga kia whakatupu i ngà Paetahi whai pùkenga nunui mò te mahi. Ka tùhuratia e Geoff tàna arià, kia nuku ngà whare màtauranga matua ki tua i ngà àhuatanga e mòhio nei ràtou mohoa noa nei te whakapakari i ngà mòhiotanga o ngà àkonga (inà koa, te màtauranga ki ngà kai o roto i ètahi wàhanga ako, me ngà pùkenga màrò mò te whakamahi i aua màtauranga) kia whakapiki kè ràtou i ò ràtou marautanga, mà te whakatò i ngà pùmanawa (ngà pùkenga ngohengohe, te whakawhanaunga, te whakatikatika, e hiahiatia ana mò te whakawhiti me te kawe haere i te màtauranga ki ngà ngohe o te wàhi mahi). Ako Aotearoa has been a fantastic partner for the Higher Education Research and Development Society of Australasia. Together we planned, organised and ran a very successful colloquium about graduate attributes in 2014, with participants from across the whole tertiary sector. Dr Clinton Golding (Te Whare Wānanga o Ōtāgo), Tumuaki o HERDSA New Zealand. Pānuitia ētahi atu kōrero i te whārangi 13. I haere tonu ngà mahi a Professor Scott me ngà mema Kàhui i te rà tuarua, me te arotahi ki te àrahi huringa. I wero ia i ngà mema o te Kàhui kia tautuhi i ngà wàhi o ò ràtou whakahaere ka taea te whakapiki te whakaakoranga, à, kia huri hoki ko ràtou hei kaikòkiri i ènei mahi whakapiki. I puta hoki tana kì ko te tini o ngà kòrero nunui i ara ake i te hui Wànanga, he taurite ki èrà i te màtauranga matua o Ahitereiria, à, kei te hìkaka te Kahui kia kawea haere tonutia ngà kòrero ki ngà hoa o tàwàhi i ngà whakahaere òrite. I tuku a Professor Phil Bishop i tana tùranga tumuaki o te Kàhui i te mutunga o tau Ka pòtitia a Professor Eric Pawson hei tumuaki hou. Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Me Ngà Manukura o Te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa 17

22 This case study is part of a series of case studies looking at self-assessment of organisational activities in practice. The New Zealand Qualifications Authority (NZQA) and Ako Aotearoa identified a number of tertiary education organisations (TEOs) across the country that have participated in external evaluation and review, and conducted interviews with senior staff, and considered relevant internal documentation and external reports. Each case study focused on a different way self-assessment is being used. These case studies offer examples of effective practice in a variety of settings, and illustrate self-assessment that has been done well and has led to good outcomes. JUNE 2014 This case study is part of a series of case studies looking at self-assessment of organisational activities in practice. The New Zealand Qualifications Authority (NZQA) and Ako Aotearoa identified a number of tertiary education organisations (TEOs) across the country that have participated in external evaluation and review, and conducted interviews with senior staff, and considered relevant internal documentation and external reports. Each case study focused on a different way self-assessment is being used. These case studies offer examples of effective practice in a variety of settings, and illustrate self-assessment that has been done well and has led to good outcomes. MARCH 2014 This case study is part of a series of case studies looking at self-assessment of organisational activities in practice. The New Zealand Qualifications Authority (NZQA) and Ako Aotearoa identified a number of tertiary education organisations (TEOs) across the country that have participated in external evaluation and review, and conducted interviews with senior staff, and considered relevant internal documentation and external reports. Each case study focused on a different way self-assessment is being used. These case studies offer examples of effective practice in a variety of settings, and illustrate self-assessment that has been done well and has led to good outcomes. MARCH 2014 This case study is part of a series of case studies looking at self-assessment of organisational activities in practice. The New Zealand Qualifications Authority (NZQA) and Ako Aotearoa identified a number of tertiary education organisations (TEOs) across the country that have participated in external evaluation and review, and conducted interviews with senior staff, and considered relevant internal documentation and external reports. Each case study focused on a different way self-assessment is being used. These case studies offer examples of effective practice in a variety of settings, and illustrate self-assessment that has been done well and has led to good outcomes. APRIL 2014 This case study is part of a series of case studies looking at self-assessment of organisational activities in practice. The New Zealand Qualifications Authority (NZQA) and Ako Aotearoa identified a number of tertiary education organisations (TEOs) across the country that have participated in external evaluation and review, and conducted interviews with senior staff, and considered relevant internal documentation and external reports. Each case study focused on a different way self-assessment is being used. These case studies offer examples of effective practice in a variety of settings, and illustrate self-assessment that has been done well and has led to good outcomes. MARCH 2014 Topic Heading Ngā Whakaputanga Pukapuka Hira a Ako Aotearoa mō 2014 SUCCESS FOR PASIFIKA IN TERTIARY EDUCATION Highlights from Ako Aotearoa-supported research LEARNING IN AND FOR WORK Highlights from Ako Aotearoa research REPORT PREPARED by Anne Alkema Heathrose Research Ltd FOR AKO AOTEAROA REPORT PREPARED BY Anne Alkema and Heather McDonald Heathrose Research Ltd FOR AKO AOTEAROA Ngā Pūrongo tātari: Success for Pasifika me Learning in and for Work I tènei tau i tìmata tà màtou raranga tirohanga whànui mò ngà màtauranga matawhànui i kohia i ngà kaupapa à-motu, à-rohe 340, i ngà pukapuka ritenga mahi papai rànei nà màtou i tautoko, mohoa noa nei. Kei te kite màtou i te hua tino nui o te tautuhi i ngà akoranga kua puta i ngà whakamàtautau whakakapi i ngà pùtake me ngà kaupapa òrite, hei hora whakamaherehere tino wàtea, i huaina i runga i ngà taunakitanga pakari, ki ngà kaiako i taua wàhanga. Mà konei màtou e àhei ai ki te tautuhi àputa me ngà wàhanga motuhake o tètahi kaupapa e tika ana pea kia tùhuratia anò. E hàngai ana ia pùrongo tàtari ki tètahi tàhuhu motuhake, à, ka whiria katoatia mai ki a ia ngà kaupapa whai whanaungatanga a Ako Aotearoa i raro i taua tàhuhu. Ka kitea i roto he whakaràpopototanga whakapatapata mò ia kaupapa, me ngà kitenga o tènà kaupapa, o tènà kaupapa, à, ka whakaràpopototia hoki he aha ngà whakapuaki matua o ènei mahi mò ngà ritenga mahi whakaako, ako hoki, ka whai hua mò ngà putanga ako angitu mà te àkonga. Kei te mutunga o ènei pùrongo kua tautohutia tètahi kàpuinga tiro whakamua iti hei whakaaroaro mà ngà kairangahau me ngà kaituku pùtea. I whakarewaina tùturutia te tuatahi o ènei pùrongo Success for Pasifika in tertiary education: Highlights from Ako Aotearoa-supported research, i te hui à-tau o Te Association of Pacific Staff in Tertiary Education i te marama o Hòngongoi. Arà te whànuitanga atu o ngà kòrero mò tènei pùrongo kei te whàrangi 26 o te wàhanga Supporting Success for Pacific Peoples i tènei pùrongo. I whakarewaina hoki tà màtou pùrongo tàtari tuarua Learning in and for work, i te marama o Oketopa i te New Zealand Vocational Education and Training Research Forum. I raro i te kaupapa o ngà horopaki e pà ana ki te wàhi mahi, te tuitui i ngà mahi o ètahi kaupapa 30 nà Ako Aotearoa i whàngai, i raro i ètahi tàhuhu e whà: te ako i roto i te wàhi mahi; te aromatawai, te àrahi me te whakaako à-reanga, me te whakataruna. Ko te arià matua ia i puta, me mahi kòtui tonu te àkonga, te whakahaere màtauranga me te wàhi mahi, e puta ai he hua mò ènei momo akoranga. Ko ètahi o ngà tohutohu mò ngà rà kei te tù mai me tùhura ngà putanga ako o aua akoranga, me arotahi tonu ki ngà wàhanga à-ahurea (otirà me whakahàngai ki ngà àkonga Màori, àkonga Moana-nuia-Kiwa hoki) me te tàtari me pèhea ngà wàhi mahi e noho ai hei wàhi ako kounga hira. ORGANISATIONAL SELF ASSESSMENT IMPLEMENTING EFFECTIVE PRACTICES CASE STUDY ORGANISATIONAL SELF ASSESSMENT IMPLEMENTING EFFECTIVE PRACTICES BUILDING AND CONSTRUCTION INDUSTRY TRAINING ORGANISATION Self assessment and creating ORGANISATIONAL SELF ASSESSMENT fit-for-purpose CASE learning STUDY IMPLEMENTING PEOPLE POTENTIAL EFFECTIVE PRACTICES Self assessment and developing sustainable programmes ORGANISATIONAL SELF ASSESSMENT CASE STUDY IMPLEMENTING OTAGO POLYTECHNIC EFFECTIVE PRACTICES Self assessment and improving organisational capability Te aromatawai à-kiri mò te whakahaere: Te whakatinana i ngà ritenga mahi whai take I te marama o Mei 2014, nà Ako Aotearoa ràua ko Te Mana Tohu Màtauranga i whakaputa ngà hua o tètahi rangahau ngàtahi i tùhuruatia ai ngà wheako o aua whakahaere mà te whakamahi aromatawai à-kiri hei whakaù, hei whakapiki hou i te kounga. Tà tènei he whakamahi tikanga àhuatanga angitu kua whakarerekètia, à, e rima ngà whakahaere e mahi ana i ètahi horopaki màtauranga rerekè i uru ki tènei kaupapa: e rua ngà ITP, e rua ngà PTE, kotahi te ITO. I whakamàramatia i roto i ia màtainga tùàhua ngà àhuatanga matua o te kawe o taua whakahaere i àna mahi, ngà hua i puta ki a ia i muri i te aromatawai à-kiri, ngà maioro me ngà pùtake angitu hoki i pà ki tòna angitu ina whakatinanatia. ORGANISATIONAL SELF ASSESSMENT CASE STUDY IMPLEMENTING EASTERN INSTITUTE EFFECTIVE PRACTICES OF TECHNOLOGY Self assessment and pursuing effective change CASE STUDY TŪRANGA ARARAU Self assessment and enhancing learning and teaching E wàtea ana ngà màtainga tùàhua e rima e ràrangi iho nei, i te paetukutuku o Te Mana Tohu Màtauranga. Te aromatawai à-kiri me te waihanga akoranga tika à-whàinga Te aromatawai à-kiri me te whakapiki i ngà pùmanawa à-whakahaere Te aromatawai à-kiri me te waihanga kaupapa mauroa Te aromatawai à-kiri me te whakapakari i te akoranga me te whakaakoranga Te aromatawai à-kiri me te whai i ngà huringa takatika 18 Ngà Whakaputanga Pukapuka Hira a Ako Aotearoa mò 2014

23 Hei taunaki i tènei mahi, kua whakaritea e Ako Aotearoa ràua ko Evaluation Consult ètahi awheawhe whakapakari ngaiotanga hei tautoko i ngà kaiwhakahaere me ngà kaimahi mò te aromatawai aromàtai. E tautokona ana ènei awheawhe e Te Mana Tohu Màtauranga (tirohia te whàrangi 10 mò ètahi atu kòrero mò ènei awheawhe). Ētahi atu Pukapuka Hira He Whàriki mò te Ahunga Whakamua I whakaputaina tènei pùrongo i te marama o Pèpuere. Kei roto ètahi kòtaha àkonga ahuwhànui ka taea te whakamahi hei whirinakitanga mò ngà tohu Taumata 1, 2 hoki. I hangaia ènei i runga i ètahi arià e toru: Ko te tino whàinga ia o te màtauranga i ènei taumata he whakatuwhera i te ara whakapiki mò te àkonga. A Foundation For Progression: Graduate Profiles for Level 1 and 2 Qualifications Tèrà ètahi pùmanawa matua me whàngai ki ngà àkonga katoa, e whakapiki ai i tòna ara. He rerekè ngà momo takatù nei, te whànui, me ngà mahi takatù mò te ao mahi engari me whakawàtea ènei àhuatanga e rua i ngà ara ngàwari ki te whai, mò te ara mahi me te ako. Ka taea te pùrongo ki te tiki ake i ka taea rànei te hoko mà tò màtou toa ipurangi. Te whakapiki i te whakaakoranga me te akoranga matua mà ngà mahi kaupapa nà Ako Aotearoa i whàngai ki te pùtea Kua puta i a Ako Aotearoa ètahi pùrongo e rua mò te Arotake Hua mò ana mahi kaupapa: Wàhanga 1. He hua i kohia o ngà whakawhiti kòrero Tìrewa Arotake Hua mò ngà kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu, i oti i waenga i Nòema 2009 ki Nòema Wàhanga 2. He hua i kohia o ngà whakawhiti kòrero Tìrewa Arotake Hua mò ngà kaupapa Pùtea Tari à-rohe, i oti i waenga i Nòema 2009 ki Nòema Tirohia hoki te wàhanga Tìrewa Arotake Hua i te whàrangi 34. Enhancing tertiary teaching and learning through Ako Aotearoafunded project work Enhancing tertiary teaching and learning through Ako Aotearoafunded project work Part 1. Collated results of Impact Evaluation Framework conversations about National Project Fund projects completed from November 2009 to November 2013 Report prepared by Kirsty Weir for Ako Aotearoa Part 2. Collated results July 2014 of Impact Evaluation Framework conversations about Regional Hub Project Fund projects completed from June 2008 to November 2013 Report prepared by Kirsty Weir for Ako Aotearoa November 2014 Mahere Rautaki I whakaputaina hoki tà màtou Mahere Rautaki i tènei tau, à, e wàtea ana ki te reo Pàkehà, ki te reo Màori anò hoki. Ka taea ngà pukapuka e rua te tiki atu i: Me tono kape i: info@akoaotearoa.ac.nz CHAMPIONING EXCELLENCE in Tertiary Teaching and Learning Ako Aotearoa s strategic plan: TE WHAKATÌTINA HIRANGA i te Whakaakoranga me te Akoranga Matua Te mahere rautaki a Ako Aotearoa: TÀ MÀTOU WAWATA: KIA HUA AKE KO NGÀ PUTANGA AKO TINO TIKETIKE RAWA, MÒ NGÀ ÀKONGA KATOA Te Hiranga 2014 I tukua tà màtou pukapuka à-tau e aronui ana ki te whakatairanga i te hunga whiwhi i Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi i te marama o Nòema, à, e wàtea ana hei PDF, hei pukapuka tà anò hoki. Supporting Excellence in Tertiary Education Tirohia te pukapuka i: Profiling the 2014 recipients of the Tertiary Teaching Excellence Awards Ngà Whakaputanga Pukapuka Hira a Ako Aotearoa mò

24 Topic Heading Te Tautoko i te Ekenga Taumata mō te Māori Te kupu tuatahi E ngà reo, e ngà mana, tènà koutou. Kei tènei wàhanga ngà whakatutukitanga o te tau kua hipa i te taha o te Màori i te màtauranga matua. Kei te manawa o à màtau mahi te mahi tahitanga me ngà rangatira pukumahi o te ao màtauranga matua Màori kia aha? Kia puta he hua nui ake ki à tàtau àkonga. Me mihi ki ngà tàngata, ngà ròpù hoki i whai wàhi mai i à màtau mahi nò màtau te whiwhi. Me mihi hoki ki ngà rangatira o te Rùnanga Màori o Ako Aotearoa. I whakapeto ngoi te hunga nei kia ekea ai ngà taumata i whakatakotoria i te tìmatanga o te tau à, nà te here ki te kaupapa, te heke o te werawera i ea katoa ai ngà wawata. Te Rūnanga Māori The Ako Aotearoa Māori Caucus He nui ngà mahi a Te Rùnanga Màori o Ako Aotearoa ki te kawe whakamua me te whakatairanga i ngà kaupapa Màori i roto i Ako Aotearoa, i waho anò hoki: I te tau 2014 kua kitea te whakatùranga o tètahi komiti whàiti mò te Rùnanga Màori o Ako Aotearoa; kua tukua te Arotake Ahurea Tuatahi o Ako Aotearoa kia rere; kua tàpiritia he mema Rùnanga hou; kua whakatùria he tùnga Kaihautù Tuarua Màori; me ètahi tùnga poari mò ètahi mema e toru o te rùnanga. Nò muri i te tukunga e Trevor Moeke raua ko Shane Edwards i ò ràua tùranga poari o Ako Aotearoa, ka whakaingoatia e te Rùnanga Màori ètahi mema Poari tokorua, a Jacqualene Poutu ràua ko Ivy Harper hei whakakì i ngà tùranga taea noatia mai te marama o Mahuru 2014, i whakaùngia ai a Jacqualene hei mema Poari tùturu.kua noho tahi mai ia me Dr Margaret Taurere hei kanohi màtauranga matua Màori tokorua i te Poari o Ako Aotearoa. I te marama o Whiringa à-rangi, ka tukua he mahi ki ngà kaiaromàtai Kaupapa Màori nei, ki a Nan Wehipeihana ràua ko Dr Lynn Carter mà ràua hei kawe te Arotake Ahurea tuatahi o Ako Aotearoa. Te whàinga ia o te arotake he tirotiro he pèhea te ahunga whakamua o te whakahaere mò te kàkanorua, mai i te tìmatanga o te Pùtahi i te tau 2007 he aha ngà àhuatanga kua tutuki, pèhea te whàinga take, me pèhea hoki a Ako Aotearoa e àwhina ai i te whakapikinga i te taumata ekenga paetae mò te Màori i te màtauranga matua. Ka tàpaetia te pùrongo whakamutunga hei te marama o Màehe I whakatùria he komiti whàiti mò te Rùnanga Màori o Ako Aotearoa i te marama o Mei hei arotahi, hei tiaki hoki i te rerenga whakamua o à màtou kòkiri hou, pènei i te kaupapa Hei Toko i Te Tukunga (e whakamàramatia ake nei i te whàrangi 22) I hui auau tonu te kòmiti whàiti i waenga i ngà hui à-rua marama, à, he maha àna whakahokinga kòrero whai hua me àna tohutohu ki ngà kaimahi mò te huhua o ngà kaupapa. Ka hono a Kelly Pender, tètahi tangata whiwhi Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi i te tau 2010 ki te Rùnanga Màori i te marama o Pipiri, hei kanohi mò te Kàhui Manukura mò Te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa. Tirohia te whàrangi 60 mò te ràrangi o ngà mema katoa o te Rùnanga. Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Tertiary Teaching Excellence Awards He hui whakahirahira te pò mò Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Kàpàtau ko te mahi anake o te komiti whakahaere ki te whakakàkahu i te hui ki ngà kàkahu o ngà ao e rua, tèrà anò hoki te whakahònoretanga o ètahi kaiwhakaako Màori màtauranga matua whakamìharo tokorua, à, ko tètahi i whiwhi i te tohu Tàkiri o te Ata a te Pirimia. Ka nui tò màtou hari ki te kite i ngà kaiwhakaako Màori ahurei e whakanuia ana e te motu whànui mò tà ràtou mahi àtaahua mò à ràtou àkonga, whakahaere, iwi, hapori whànui hoki. 20 Te Tautoko i te Ekenga Taumata mò te Màori

25 Te kōkiri i te matapaki mō te tautoko i te Māori i te mātauranga matua Te kòtuitanga me te whakamahere mò Tuia Te Ako 2015 Nà Te Rùnanga Màori o Ako Aotearoa a Tuia Te Ako i whakatù i te tau 2010 hei hui à-motu mò ngà kaiako màtauranga matua Màori màtàmua o Aotearoa, mò ngà kaihautù Màori, me ngà kanohi o ngà iwi kia hui tahi ki te whakawhiti kòrero mò te ahunga whakamua o te iwi Màori i te màtauranga matua Nò te tau 2013 i hautù ngàtahi màtou i tènei hui i te taha o te Wànanga o Raukawa i tò ràtou puni wànanga i Òtaki. Hei te tau 2015 ka neke te hui ki Òtautahi, à, ka nui tò màtou hari ki te hautù ngàtahi i te hui me Ngài Tahu, i raro i tò ràtou whakahaere màtauranga matua, Te Tapuae o Rèhua. I tìmata te whakakaupapa i te hui i te marama o Hune 2014, i te noho tahitanga mai o Eruera Prendergast-Tarena, Kaiwhakahaere Matua o Te Tapuae o Rèhua ki a Lee Cooper (Te Tira Whakahaere) he tumuaki ngàtahi mò Te Manu Màtauranga (te komiti whakahaere). Tirohia te whàrangi 62 mò te ràrangi mema o tènei komiti. Ka tù a Tuia Te Ako 2015 ki te Te Whare Wànanga o Aoraki hei te 8 10 Hòngongoi He toko i te huinga màtauranga support for tertiary events I tua atu i te hui o Tuia Te Ako, tautoko ai a Ako Aotearoa i ètahi hui màtauranga matua o waho mò ngà kaiwhakaako Màori, ngà akonga Màori me ò ràtou whakahaere, iwi/hapori hoki. I te tau 2014 i uru ki tènei karangatanga tò màtou ù ki te tautoko i ngà hui à-tau kua roa e haere ana me ngà hui whakamaumahara nunui. Te tuatahi o ènei ko te hui à-tau mà ngà àkonga màtauranga matua Màori, e kìa nei Te Huinga Tauira, he mea whakarite e te Uniana Àkonga o Te Kunenga ki Pùrehuroa, he mea hautù e Te Manawatahi o Te Kunenga ki Purehuroa, Akuhata. He maha ngà whakawhitiwhiti whakakòrero i ara ake i te tàhuhu matua He aha ngà àhuatanga motuhake o te tangata Màori i te rautau 21? Nà konei i whai wàhi ai te hunga i tae ake ki te poipoi i tò ràtou àhua Màori, te kimi tautoko, te whakawhanaunga i waho anò i ò ràtou whakahaere, me te whai wahi ki ètahi àhuatanga àtaahua i roto anò i te whàinga i te ako. Nò te marama o Hepetema, nà Te Kunenga ki Pùrehuroa ki Albany i hautù Te Pae Roa 2040, he hui mò te 2 rà, hei hui whai i muri i te Hui Taumata, Màori Economic Summit, nà te Minita mò ngà Take Màori nà Koro Wetere i hautù i te tau Ka nui hoki te hari o Ako Aotearoa ki te whakahàngai i tòna tautoko mò tènei hui ki te tàpaetanga matua nà Professor Linda Tuhiwai Smith (Amorangi Matua Màori, Te Whare Wànanga o Waikato). Nà tana kauwhau i te Rà 3 i huaki te wàhanga Building capability: Balancing the workforce. He tino kaikauwhau matua a Professor Smith i Tuia Te Ako i roto i ngà tau, à, nà ana mahi i àrahi te tini o ngà mahi e mahia nei e Ako Aotearoa mò te iwi Màori i roto i te ao màtauranga matua. I te hui Te Toi Tauira mò te Matariki 2014, nà te Te Pae Màtauranga ki te Ao o Papaioea i hautù mai i te 30 Hepetema 2 Oketopa, i matapakitia te whakawhitinga o te àkonga mai i ngà kura me haere te tamaiti ki te kura màtauranga matua, i raro anò i te tàhuhu He Puàwai o Te Màtauranga te tautuhi i ngà putanga tino pai mò te Màori. He aha aua tino putanga? I arotahi anò te hui ki te tautuhi putanga tino pai mò ngà àkonga Màori, te hòmai kaha me te tautoko i ngà àkonga Màori me te ine i te ahunga whakamua o te àkonga. I ngà rà whakamutunga o Nòema, ka whakahaeretia e màtou he àhuatanga whakaràpopoto o tà màtou awheawhe Kaupapa Màori e paingia nuitia nei, arà, Kia eke ki te Taumata Success for Màori in tertiary education, hei wàhi anò o tà màtou tautoko i te hui o te Association of Tertiary Learning Advisors Aotearoa New Zealand i Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau. Neke atu i te 30 ngà kaitohutohu whakaako mai i te motu katoa i tae ake ki tènei awheawhe iti, à, he hìkaka katoa kia whai wàhi ki te whakaako kaupapa Màori. Te Tautoko i te Ekenga Taumata mò te Màori 21

26 Ngā kaupapa tautoko i te Māori Ngà mahi à-motu i àta tonoa Hei Toko i te Tukunga Te whakapakari i te horanga o Te Pouwhà o Ka Hikitia Nò te marama o Oketopa, ka tìmata te mahi a Ako Aotearoa i tètahi atu kaupapa nà Te Amorangi Màtauranga Matua i àwhina ki te pùtea, hei whakapiki i te horanga o te mahi a Te Amorangi Màtauranga Matua ki te whakamàrò i te ekenga paetae o ngà àkonga Màori. Tà tènei mahi he whakatinana i te Pouwhà o The Màori Education Strategy: Ka Hikitia Accelerating Success Te whàinga ia ka rapua i raro i te pouwhà kia kaha kè ake te ekenga paetae a te Màori i te màtauranga Màori mà ngà whàinga e whai ake nei: 1. Te whai wàhi, te eke paetae hoki i ngà taumata katoa kia rite tonu ki èrà atu àkonga i te màtauranga matua. 2. Te piki i roto i te màtauranga, ngà pùkenga me ngà tohu e àhei ai ràtou ki te whai wàhi me te kake taumata i ngà taumata katoa o te ao mahi. 3. He whakatupu rangahau me te whanaketanga o te màtauranga Màori puta noa i te ràngai matua. 4. Te whakapiki i te whàinga wàhi me te whakaotinga o ngà kaupapa reo Màori i ngà taumata o runga atu, otirà, he whakapiki i te kounga o te whakaakoranga me te horanga i te reo Màori. Inà rà ngà whàinga o Hei Toko: He whakatò i ngà Kaupapa Màori ki ngà wàhanga katoa o te whakamahere kaupapa, te hora kaupapa me te aroturuki te whakawhanake me te hora i tètahi hòtaka hei àwhina i te hungà whai wàhi mai mò ò ràtou whakahaere ki te àta whakapiki i te horanga o te Pouwhà o Ka Hikitia he mahi tahi ki ngà whakahaere e ù ana ki te whakapakari i te Pouwhà o Ka Hikitia he whakatù i te aromàtai whakawhanake ki ngà wàhanga katoa o te whakamahere, te hora me te aroturuki i ngà kaupapa te hora i te huhua o ngà rauemi i àta paiheretia, hei whirinakitanga mà te awheawhe whakatipu pùkenga. Ko Tama Kirikiri (Te Whànau a Apanui, Ngài Tahu me Ngàti Porou) te Kaituku Senior Project Manager mò te kaupapa. Ko ngà mahi o te kaupapa he whakawhanake i tètahi anga aromàtai hei aroturuki i te tautoko, hei whakawhanake hoki i ngà ritenga mahi papai hei whakapiki i te ekenga paetae mò ngà àkonga Màori, ahakoa te horopaki whakaako, ako rànei i te kura wànanga. Mà tènei mahi e waihanga kàpuinga rauemi whakatinana mò te ràngai, màna hoki e tìmata pùtea arotahi i roto i te wehenga Pùtea Tari à-rohe a Ako Aotearoa, me te hora pùtake mò ngà awheawhe whakapakari ngaiotanga i runga anò i ngà kitenga me ngà àhuatanga i àkona. Ngā kaupapa ā-motu hou mai i NPF Te tuitui i ò tàtou ao: Ngà putanga ako mà ngà àkonga Màori, nà tètahi kaupapa hàngai ki te òritetanga i roto i ngà Pùtaiao Hauora Kaihautù: Associate Professor Joanne Baxter, Te Whare Wànanga o Òtàgo Moni katoa: $357,923: Te takoha a Ako Aotearoa $150,000 Tà tènei kaupapa he whakapakari, he aromàtai hoki i te ahunga whakamua o te akoranga o ngà àkonga Màori i roto i te Pùtaiao Hauora (HSFY) i Te Whare Wànanga o Òtàgo. Tà te kaupapa nei he whakamahine, he whakatinana, he aromàtai hoki i te pànga o tètahi hòtaka pùmanawa-tàpiri-mai ko-te taunakitanga i àta whakapakaritia, mò te puritanga me te ahunga whakamua o ngà àkonga Màori HSFY mai i ngà ao matahuhua. 22 Te Tautoko i te Ekenga Taumata mò te Màori

27 Te ako whakaruruhau: Te whakatinana me te aromàtai i ngà ritenga mai pai mò ngà akoranga mahi à-ringa mò te Màori Kaihautù: Dr Cath Savage, Te Tapuae o Rèhua Ngà Ròpù mahi tahi: Te Tapuae o Rèhua me Hawkins Group Moni katoa: $300,000; Te takoha a Ako Aotearoa $150,000 Tà tènei kaupapa, e àrahina nei e te iwi me ngà kaiwhakawhiwhi mahi, he whakapiki i te angitu mò ngà àkonga whakangungu mahi à-ringa Màori mà te tautoko i ngà whakahaere kia whakapiki i ò ràtou pùmanawa à-ahurea, me à ràtou mahi papai mò te Màori i roto i te whakangungu i te kaimahi. Ka kawe whakamua tènei mahi i tà Te Ako Tiketike, tètahi kaupapa hei tautoko i te Màori hei àkonga i te wàhi mahi i whakaputaina rà e Cain Kerehoma me òna hoa, hei hua mò tètahi kaupapa Ako Aotearoa NPF tòmua ka watea mai i: Haere ki ngà whàrangi mò te ràrangi o te katoa o ngà kaupapa à-motu i whàngai i raro i te NPF. He Kaupapa RHPF kua oti Inakitia rawatia hei kakano mò apòpò: Te tùtakinga o te akonga ki te kaupapa kàkano-rua Ngà Kaihautù: Diane Gordon-Burns, Te Whare Wànanga o Waitaha, ràtou ko Leeanne Campbell, ko Rangi Ruru Early Childhood College I whai ngà kairangahau i whàngaia e te Tari ki te Tonga kia àhei ngà kaiako kaiwhakaako kia hòhonu kè atu tò ràtou mòhio ki ngà àhuatanga kàkano-rua ki roto i te akoranga pia kaiako hou (ITE). I whakakì ètahi akonga tau tautahi o tètahi hòtaka ITE i tètahi puka uiui i hoahoatia kia màrama ngà kairangahau ki ngà tùponotanga o ngà àkonga ki te kàkano-ruatanga; tò ràtou mòhio ki Te Ao Màori mai o mua; me te akoranga hou ka puta i roto i tò ràtou akoranga pia kaiako hou (ITE). I tautohutia kua uru mai te àkonga ki ngà whakangungu ITE me te huhua o ngà whakaaro me ngà whakapono mò te Reo Màori me Te Ao Màori. Te tukunga iho ka tatù ngà whakaaro he mea nui kia whakaae ngà kaiako ki te ao kàkano-rua, kia tango ake kia whakatinana hoki ràtou i ngà pùkenga me ngà waiaro kàkano tini. Me tautuhi ngà kaiako i ngà rautaki e tika ana kia uru mai te whakaaro kàkano tini me ngà ritenga mahi kàkano-rua, i roto tonu i te akoranga o te àkonga ina hou mai, mà konei e ngàwari ai te whakawhànui i ngà whakaaro mò te kàkano-ruatanga me te màtauranga, e noho ai ènei akoranga hei pou pakari mò ngà tau o te whakangungu, me te ao kei mua i a ràtou. Kei te wàtea ètahi atu mòhiotanga me te pùrongo katoa ki Arà ètahi atu kaupapa à-rohe hei tautoko i te angitu o te Màori i ngà ràrangi i ngà whàrangi Nà reira kua hipa te tau, e tù mai ana he tau anò. Kia tau ngà manaakitanga, kia hora te marino. Te Tautoko i te Ekenga Taumata mò te Màori 23

28 Topic Heading Te Tautoko i ngā Iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa I raro i te mana arataki o te Rùnanga Moana-nui-a-Kiwa, kei te mahi tahi tonu a Ako Aotearoa ki te mahi rautaki hei àrahi i ngà kaiwhakaako Moana-nui-a-Kiwa màtàmua, ngà kaihautù hapori, me ngà tari kàwanatanga pènei i te Manatù Moana-nui-a-Kiwa (MPIA) tae atu ki ngà whakahaere màtauranga matua katoa hei whakapiki i te ahunga whakamua o ngà tàngata o te Moana-nui-a-Kiwa, hei tautoko i ngà putanga ako màtauranga matua pai ake mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa. He wàhi taketake tènei nò tò màtou Mahere Rautaki I te tau 2014, i kawea e màtou ngà kòkiri e whai ake nei: Tètahi kaupapa rangahau à-motu nui tèrà pea ka tino pà òna hua ki te ràngai katoa; te whanaketanga o tètahi kaupapa à-motu NPF hei te awheawhe whakatipu pùkenga aro ki te Moana-nui-a-Kiwa, i whakapiria mai ki tà màtou hòtaka whakatipu pùkenga i te marama o Oketopa; te whakarewanga tùturu o tà màtou pùrongo tàtari mò ngà kaupapa Moana-nuia-Kiwa 11 kua whàngaia e màtou, tae noa mai ki nàianei (tirohia whàrangi 25); me tètahi hàtepe Inoi kia Whakatakoto Kaupapa i puta ai te whiringa o ètahi kaupapa Moana-nui-a-Kiwa ka àwhina ngàtahitia ki te pùtea. Mò ngà mema o te Rùnanga Moana-nui-a-Kiwa, tirohia whàrangi 61. He kaupapa ā-motu hou Te whakamàrama me te whakatinana i tètahi pùnaha tikanga ako mò te ekenga paetae mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa i te màtauranga matua Kaihautù: Dr Margaret Southwick (Whitireia Aotearoa) Ngà Ròpù mahi tahi: Whitireia Aotearoa, Te Whare Wànanga o Wairaka, me Te Whare Takiura o Manukau Moni katoa: $300,000; Te takoha a Ako Aotearoa $150,000 Tà tènei rangahau kauae nui he whai kia eke ki tua i te whakamàrama kau i ngà pùtake e rerekè ai te huarahi mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa, me te tahuri kè kia tautoko me te àrahi i ngà whakahaere me ngà kaiako kia whakatinana i ngà tauira angitu me ngà ritenga mahi, ki roto i ò ràtou hòtaka. Ka whakahaeretia tènei kaupapa i roto i òna hipanga e whà, mà te whakamahi i ngà hàtepe uiui tautohu i ngà mahi whai hua, rangahau momo mahi hoki. Ko ngà whàinga o ia wàhanga he pènei te whakaràpopoto. Hipanga 1: he tautohu à-pùnaha i ngà àhuatanga ò ètahi hòtaka whai hua i (Tohu Paetahi mò ngà Kùmanu, Tohu Paetahi mò ngà Mahi Toko i Te Ora, me Te Tohu Paetahi Whakaako (ECE) hei whakatakoto i tètahi ràrangi whakaako whai hua mò ngà akonga Moana-nui-a-Kiwa. Hipanga 2: te whakawhiti i ngà màtauranga mò te huarahi whakaako ka tautohutia i te Hipanga 1 mà te mahi tahi ki ètahi ròpù whakaako hàpai i te kaupapa, i roto i ngà whakahaere mahi tahi (ngà kaupapa whakaako kùmanu, Toko i Te Ora hoki i Te Whare Wànanga o Wairaka, me te kaupapa whakaako kùmanu (Moana-nui-a-Kiwa) i Te Whare Takiura o Manukau). Inà rà te ròpù kaupapa, mai i mauì ki matau: Louise Falepau, Fotu Fisi iahi, Margaret Southwick, Theresa Nimarota, Wendy Scott me Jean Mitaera. Kei te ngaro: Malakai Koloamatangi 24 Te Tautoko i ngà Iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa

29 Hipanga 3: te whakatò haere i te huarahi whakaako mà te tautoko me te àrahi i ngà tìma hàpai i te kaupapa i roto i tò ràtou ake hipanga whakatinana. Hipanga 4: te aromàtai i te Hipanga 3, à-hàtepe mahi, hei hora taunakitanga whakautu i ngà pàtai mò te whàinga tika, te tukurua, me te whakaahua anò i wàhi nui kè atu. Tangata Moana-nui-a-Kiwa Tuarua kua Whiwhi Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Nò te marama o Hùrae, ka eke ko Dr Teresia Teaiwa, pùkenga màtàmua mò te màtauranga Moana-nuia-Kiwa i Te Whare Wànanga o Te Upoko-o-Te-Ika a Màui hei kaiwhakaako Moana-nui-a-Kiwa tuarua kia whiwhi i tètahi tohu whakanui à-motu mò te hiranga mauroa i te hàtepe o Ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi (Ko Kamuka Pati, he kaiako mai i Te Whare Wànanga o Wairaka, te tangata Moananui-a-Kiwa whiwhi tuatahi i tètahi Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi i te tau 2013). Mai i te tau 2000, kua tohea e Teresia te tohe kia whakawhanaketia tòna huarahi màtauranga, à, nàna i hautù te tohu paetahi màtauranga Moana-nui-a-Kiwa tuatahi i te ao. I runga i tàna whakamahi i ngà arià o Etak me Akamai, e wero ana a Teresia i ngà tikanga whakaaro o Uropi mò te ako me te whakaako, otiia kei te wero anò i te màia o ngà tàngata o te Moana-nui-a-Kiwa mò te mòhio me te eke taumata. E ai ki tètahi àkonga: Kua màrama kè atu au inàianei ki tòku pùtake mò te noho i tènei ao, me te whàinga nui o aku màtua kia tae mai au ki te whare wànanga. Ka kitea te kaha me te hòhonu o ngà akoranga me ngà mahi a Teresia i roto i ngà àkonga kua piki haere hei pùkenga, kua noho hoki ko ràtou hei kaiàrahi mò te urunga o te hunga Moana-nui-a-Kiwa ki te màtauranga. Ko Dr Teresia Teaiwa, Te Whare Wànanga o Te Upoko-o-Te-Ika a Màui tangata whiwhi i tètahi Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi mò 2014 mò te hiranga mauroa i te whakaakoranga matua. Ka kitea te kòtaha whakaako a Teresia i roto i Excellence 2014 te pukapuka e tuhia nei mò ngà tàngata whiwhi o TTEA Ka taea atu te pùrongo ki: He awheawhe whakapakari kaimahi hou Ngà whakaritenga màtauranga ka noho hei painga mà ngà àkonga Moana-nui-a- Kiwa i te màtauranga matua Kaihautù matua: Dr Cherie Chu,Te Whare Wànanga a Màui o Te Upoko-o-Te-Ika a Mauì He mea àta whakatàhuhu i runga i tètahi kaupapa i whàngaia e Te Pùtea Kaupapa à-motu kua oti, nà Dr Cherie Chu i àrahi Educational practices that benefit Pasifika learners in tertiary education ka tùhura tènei awheawhe whakatipu pùkenga (i whakatùria i ngà marama whakamutunga o 2014) me pèhea ngà whakahaere me ngà tàngata takitahi e hàpai i te huarahi uiui tautohu i ngà mahi whai hua (AI) hei tautoko i te ekenga paetae mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa. E àkina ana ngà tàngata whai wàhi mai kia tùhura i ngà horopaki ako whai hua, me ngà rautaki whakaako, ako anò hoki. E whà ngà awheawhe i whakatùria ai i te marama o Nòema me Tìhema Huia katoatia, 80 te hunga whai wàhi mai i tae ake ki ènei awheawhe, à, 96% o ngà kaiwhakautu ki te uiui (94% te pàpàtanga whakautu) i kì he whai hua ki te tino whai hua rawa atu te awheawhe mò te whakapiki i à ràtou ritenga mahi. He pèrà anò te mihi mai a te hunga i tae ake inà rà tètahi: I am really excited about the personal journey that I am embarking on... If I can do something different tomorrow to make a difference for our Pacific learners then others can also change. Te Tautoko i ngà Iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa 25

30 He whakaputanga hou SUCCESS FOR PASIFIKA IN TERTIARY EDUCATION Highlights from Ako Aotearoa-supported research REPORT PREPARED by Anne Alkema Heathrose Research Ltd FOR AKO AOTEAROA Te ekenga paetae mò te hunga Moana-nui-a-Kiwa i te màtauranga matua: Ngà wàhanga whakahirahira mai i ngà rangahau nà Ako Aotearoa i tautoko He pùrongo nà Anne Alkema, Heathrose Research Limited I whakarewaina tùturutia tènei pùrongo i te fono o te Association of Pasifika Staff in Tertiary Education i ngà rà tuatahi o Hùrae. Tà tènei pùrongo he hora whakaràpopototanga mai i ngà kaupapa nà Ako Aotearoa i whàngai hei tautoko i te ekenga paetae o ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa i te màtauranga matua. E arotahi ana te pùrongo ki ngà kaupapa i tautoko (i kawea ai i waenga i ngà tau 2008 me 2013) i te whakapikinga ake o ngà putanga ako mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa i te màtauranga matua, à, i whakawhanaketia i roto i te horopaki o ngà rautaki màtauranga matua o mua, o nàianei hoki, me te Mahere Moana-nui-a-Kiwa o Te Tàhuhu o Te Màtauranga Tà tènei whakaputanga: he tautuhi i ngà tàhuhu matua auau i roto i aua mahi, hei whakapiki i ngà putanga ako mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa he whakaràrangi, he whakawhiti whakaaro hoki mò ngà tìrewa me ngà tikanga mahi hei kawe i te mahi rangahau, kia hàngai, kia urupare hoki ki ngà tikanga à-iwi he tàpae taunakitanga hei whakamàrama i ngà kaupapa here me ngà tikanga mahi i roto i ngà whakahaere màtauranga matua he whakatakoto tohutohu mò ngà rà kei mua, tae atu ki te whai kia nui atu ngà tohu kairangi mò ngà kaihautù Moana-nui-a-Kiwa, à, kia piki hoki te màtauranga ahurea Moana-nui-a-Kiwa o ngà kaiako, kaimahi tautoko ehara nò Te Moana-nui-a-Kiwa. Kei te wàtea mai te pùrongo katoa i: He inoi kia whakatakoto kaupapa e hāngai ana ki ngā kaupapa Moana-nui-a-Kiwa I whakaputaina e Ako Aotearoa tètahi inoi kia whakatakoto kaupapa i te marama o Oketopa, hei tikanga akiaki i ngà kaupapa mà ngà kaimahi Moana-nui-a-Kiwa e àrahi. Te whàinga ia kia tautohutia ètahi kaupapa Moana-nui-a-Kiwa hou i whàngaia tahitia mà roto i te Pùtea Kaupapa à-motu, kia piki ake te wàriu o tènà, o tènà ki te $100,000 ($50,000 te pùtea mai i Ako Aotearoa). Te whakahau kia hàngai tonu ngà kaupapa ki te whakapikinga mauroa i raro i tètahi o ngà karangatanga e whai ake nei: Te noho màrama ki ngà whakawhitinga, ki ngà huarahi rànei ki roto i te màtauranga matua whai hua Te whakamahi i te akoranga tuihono hei tautoko i te ekenga paetae o ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa Te noho màrama ki ngà hononga i waenga i te whakatika raruraru, te puritanga àkonga me te ekenga paetae teitei kè atu Te whakatinana i ngà ritenga mahi pai. Ki tà màtou e kite nei, he mea tino whai take te inoi kia whakatakoto kaupapa, e whà whakareanga te maha o ngà tono ki runga ake i te katinga. Tèrà ètahi kaupapa e toru kei te ràrangi poto, ka tìmata hei ngà marama tuatahi o 2015: Tirohia te whàrangi 61 mò te ràrangi o ngà mema pae kòwhiri mò te RFP. 26 Te Tautoko i ngà Iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa

31 Te tautoko i ngā Tohu a Te Pirimia mō te Rangatahi Moana-nui-a- Kiwa 2014 I tù ngà tohu rangatahi Moana-nui-a-Kiwa 2014 i ngà rà tuatahi o Tìhema, à, i tènei tau i hari a Ako Aotearoa kia noho ko màtou hei kaitautoko matua o te wàhanga Te Ako me te Whakaako, i te taha o Youthline. I uru hoki te kaihautù o Ako Aotearoa, a Dr Peter Coolbear hei wàhi mò te pae kòwhiri mò tènei tohu. I whakatùria ènei tohu i te tau 2010 hei whakatìtina i te rangatahi Moana-nui-a-Kiwa kia eke ki te toi o ngà taumata mò ràtou. E whà ngà wàhanga mò ngà tohu: Te Àrahi me te Whakamanawa i te Tangata; Te Hàkinakina me te Hauora Tinana; Te Kaipakihi me te Kòkiri Kaipakihi; Ngà Toi me ngà Mahi Auaha; me te Ako me te Whakaako. I kòwhiria a Lauraina Funaki (Nuie), tekau mà whitu òna tau, mai i Tàmaki Makaurau hei toa i te wàhanga Ako me te Whakaako. I whakanuia ia mò tana mahi i te hapori kura whànui tonu, ngà mahi whakaara moni pènei i te Shave for a Cure, me tàna ngàkau-ù ki te ròpù waiata o Nuie. He whakamìharo hoki àna mahi àrahi i te kaupapa MATES, e tautoko nei i ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa taiohi. Hei tautoko te pùtea $7,000 e haere ana i te taha o tènei tohu i ngà mahere o Lauraina ki te whai i te ture me ngà mahi toi i te whare wànanga. Ko tana tùmanako kia noho ia hei ròia, kia mahi ia i roto i ngà hapori Moana-nui-a-Kiwa. E tino mihi ana a Ako Aotearoa ki a ia mò ana mahi katoa. Ko Lauraina Funaki (kei waenganui, he mau kòwhai), tangata whiwhi tohu i te wàhanga Ako me te Whakaako, e whakaahuatia nei i te taha o ètahi atu tàngata whiwhi Tohu Rangatahi Moana-nui-a- Kiwa, me te Kaihautù o Ako Aotearoa, a Dr Peter Coolbear (tuawhà mai i mauì). Te Tautoko i ngà Iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa 27

32 Topic Ngā kaupapa Headinga Ako Aotearoa Tètahi o ngà whàinga taketake o Ako Aotearoa, kia noho hei hoa tautoko à-pùtea mò ngà kaupapa whakaako, ako hoki i te ràngai màtauranga matua. Ki a màtou, ko à màtou whàngainga pùtea ki ngà kaupapa, he àki i te huringa ka àta raupapatia, ka mauroa hoki i roto i te whakaako me te ako, à, tuku ai màtou i ngà pùtea ki ngà kaupapa ka tìmata i runga i te whakaako ka whakamahia ngà hua ka puta mai e te tangata. Mai i te tau 2012, e haere ana tà màtou Pùtea Kaupapa à-motu (NPF) me te Pùtea Kaupapa Tari à-rohe i raro i tètahi tauira kaupapa pùtea mahi ngàtahi, arà, kia kaua e iti iho i te 50% o te pùtea katoa e takohatia mai e te/ngà whakahaere o te tangata whiwhi, ahakoa moni, ahakoa mahi, ahakoa aha, rite tonu te wàriu, rànei. Nà roto i ngà kaupapa NPF (i whakatùria ai i te tau 2008) me te RHPF (i whakatùria i 2007) kua haumi màtou i neke atu i te $7.8 miriona i ngà kaupapa 271 (69 NPF, 202 RHPF). Ngā kaupapa kua oti In 2014, 18 ngà kaupapa kua oti (e whitu NPF, 11 RHPF). I eke ènei kaupapa ki te haumitanga katoa o $678,742; Te haumitanga a Ako Aotearoa, e $303,646 (45%). Ngà kaupapa NPF He pùtea à-motu te NPF e tautoko nei i ngà kòkiri rautaki hei whakapiki i te whakaakoranga me te akoranga màtauranga matua puta noa te ràngai màtauranga matua. I raro i te pùtea nei ètahi wàhanga e rua: Te whakataetae me te mahi kòtui. Te wàhanga mahi kòtui o NPF E whitu ngà kaupapa mahi kòtui o NPF kua oti i tènei tau (te tikanga ka oti à màtou kaupapa whakataetae tuatahi hei te tau 2015). E ràrangi ake nei ngà kaupapa: Te Whakatairanga i te e-paerewa. Te arotake me te whakatinana i ngà Aratohu e-ako o Aotearoa Ròpù mahi tahi: New Zealand Tertiary College Moni katoa: $105,810; Te takoha a Ako Aotearoa $38,903 Nà te New Zealand Tertiary College tènei kòkiri i àrahi, hei whakahou hei whakawhànui hoki i ngà Aratohu eako o Aotearoa (elg). Kua uru mai hoki ki ngà aratohu, kua oti te whakatikatika, te whakaakoranga me te akoranga tautoko à-hangarau i ahu mai i ngà pae tirohanga e rima. Arà, kua hono mai hoki à ngà kaihautù whakahaere me ngà ròpù whakaù kounga ki ngà tirohanga àkonga, kaiako, kaiwhakahaere hoki kua puta kè i roto. Hei tautoko ngà aratohu i ngà tàngata takitahi me ngà whakahaere e hiahia ana ki te whakawhanake, ki te whakapakari rànei i à ràtou mahi whakaako, ako tuihono. He mea taunaki ngà mahi e te Ròpù Whakawhitiwhiti Whakaako eako Màtauranga Matua, e hautù tahitia nei e Te Tàhuhu o Te Màtauranga me Ako Aotearoa. Ngà huanga: Tètahi mahi nui ko te whanaketanga i te paetukutuku eako, kei reira he màtainga tùàhua eako, he rauemi àwhina, me ngà tikinga-ake kore utu mò ngà rauemi tautoko katoa. Kei reira hoki ètahi atu rauemi, he rawa whakatairanga ahuwhànui hoki tòna: Tètahi kàri àwhina A4, ètahi kàri àwhina rite ki te kàri umanga te rahi, me ètahi pukapuka lanyard A5. I whakarewaina te kaupapa i ètahi hui motuhake e toru i 2014 i Tàmaki Makaurau, i te Whanga-nui-a- Tara, me te hui à-tau o te Hunga Tàtai i Te Ako Pàmamao o Aotearoa i tù ki Òtautahi. 28 Ngà kaupapa a Ako Aotearoa

33 Te Tautoko Kanohi Akoranga Ròpù mahi tahi: Careerforce me te Kaunihera o Te Kauae Kaimahi Moni katoa: $62,000; Te takoha a Ako Aotearoa $25,000 He mea àrahi tènei kaupapa e Careerforce, à, nàna i: tùhura me pèhea te whakawhanake i ètahi tauira hou, mauroa hoki mò te whakatipu pùkenga i te wàhi mahi; me te whakawhànui i te tùranga tautoko à-hoa mahi me te mahi àrahi o Learning Reps kia pai ake ai ngà huanga ako mò ngà kaimahi/pia katoa. Putanga: Mai i te otinga o tènei kaupapa me te whakaroatanga atu o tènei mahi, kei te tukua e Careerforce tètahi hòtaka àrahi hoamahi ki ngà whakahaere hauora, hapori anò hoki. Te aromatawai à-kiri mò te whakahaere: Te Whakatinana i ngà ritenga mahi whai take Ròpù mahi tahi: Te Mana Tohu Màtauranga o Aotearoa Moni katoa: $41,671; Te takoha a Ako Aotearoa $12,055 Haere ki te whàrangi 18 o ngà Pukapuka Nui mò ètahi atu kòrero mò tènei kaupapa. Ngà Pae Tohutohu Àkonga Ròpù mahi tahi: Te Ròpù Àkonga o te Uniana o Aotearoa Moni katoa: $68,000; Te takoha a Ako Aotearoa $30,000 Ròpù mahi tahi: Te Ròpù Àkonga o te Uniana o Aotearoa (NZUSA) Tà tènei kaupapa he àrahi i tètahi pùnaha pae mariko kia tika ai te whàinga wàhi mai o ngà akonga. He mea whakahaere à-motu tènei kaupapa hei tautoko i ngà ròpù (tae atu ki ngà whakahaere kàwanatanga) kia pai ake ai te whakamahi i te reo àkonga, hei whakapiki i ngà wheako o ngà àkonga i te ao màtauranga matua. I roto i ngà wàhanga kòrerorero o te tau 2014 ka kapi katoa te kounga o te ako, te whakawhiti ki roto, ki waho hoki i te ao màtauranga, me ngà wheako ki Studylink. Nà Ako Aotearoa i tuku mai ètahi moni whakatò hei whakatù i ngà pae, kei whakaoti arotake hoki mò te kaupapa LAP i te hàwhe tuarua o He arotake i te Atakura Ròpù mahi tahi: Te Pae Màtauranga ki te Ao (UCOL) Moni katoa: $79,844; Te takoha a Ako Aotearoa $39,922 I àta tono ngàtahi a Te Pae Màtauranga ki te Ao me Ako Aotearoa i a Martin Jenkins, màna hei kawe aromàtai whakawhanake o tò ràtou kòkiri whakahìamo, o Te Atakura, i hoahoatia hei whakapiki i te ekenga paetae mò ngà akonga Màori. Ko te whàinga ia o Te Atakura, he whakawhànui i te huarahi ako whakawhanaunga o te Kotahitanga, nà Professor Russell Bishop i hanga mò ngà kura, mò te horopaki màtauranga matua. Kei òna wà tìmatanga kau tènei kòkiri, à, he mòata rawa mò te kì, àe rànei, kei te rere mai he painga ki ngà putanga mà ngà àkonga, engari he maha ngà tohu papai. I puea ake hoki i te aromàtai he ràrangi tohutohu màrama me pèhea te whakatinana i te kòkiri i te whakahaere katoa. We have received great feedback from colleagues keen to follow our example, and requests from other organisations for assistance with their own e-portfolio developments. The e-publication format has provided an accessible and effective platform for sharing our work. Cath Fraser (Te Kuratini o Poike), mema o te rōpū Ritenga Mahi Pai Titia ki te rau o te hangarau e rārangi iho nei i te whārangi 38. He anganga tuihono mò te ako tuwhera, tàwariwari, akoranga pàmamao hoki Ròpù mahi tahi: Te Hunga Tàtai i Te Ako Pàmamao (DEANZ) Moni katoa: $46,200; Te takoha a Ako Aotearoa $23,100 I puta mai i tènei kaupapa tètahi hòtaka ako whakangungu tuihono hei whakamòhio i ngà kaiako màtauranga matua ki ngà arià me ngà whakaaro taketake mò te akoranga tuwhera, pàmamao hoki (OFDL). Ka whakamàrama i ngà kupu à-ngaio me ngà kupu rangirua e whakamahia nei i te ao o tènei wàhanga màtauranga. 15 ngà haora mahi o te kaupapa ako nei, à, ka horaina rà roto i ngà kòwae e ono. Kei te wàtea ki a wai rànei, à, hei te otingà o ngà kòwae, ka haere he aromatawai, ka tukua hoki he tohu tuihono, me ngà kupu whakaùnga. Ngà kaupapa a Ako Aotearoa 29

34 Ngà huanga: I tàpaetia i te hui o ASCILITE i Òtepoti i Whiringa à-rangi 2014 Kua tohaina he puka A4 mò te kaupapa ako ki ngà kanohi katoa i te hui Ko te hiahia kia whakaurua te kaupapa ki te Hòtaka Whakatipu Pùkenga o Ako Aotearoa hei te Te Whakawhanake i ètahi Awheawhe Aromatawai à-kiri aromàtai Ròpù mahi tahi: Evaluation Consult Moni katoa: $70,000; Te takoha a Ako Aotearoa $25,000 Ka kawea whakamuatia ngà mahi o te kaupapa ngàtahi me Te Mana Tohu Màtauranga/Ako Aotearoa i whakamàramatia ake ai i te whàrangi xx. Tà tènei kaupapa he hanga awheawhe aromatawai à-kiri aromàtai kua noho inàianei hei wàhi o tò màtou hòtaka whakatipu pùkenga. (tirohia whàrangi 10). Ngà Kaupapa RHPF I oti ètahi kaupapa 11, nà Te Pùtea Kaupapa à-rohe i whàngai i Ko te haumitanga katoa o ngà kaupapa e $205,216. Tà Ako Aotearoa takoha he $109,665 (53%) (tirohia te Ripanga 2 i raro iho nei). RIPANGA 2: NGÀ KAUPAPA I WHÀNGAIA KI TE PÙTEA TARI À-ROHE I 2014 Ngà kaupapa à-rohe kua oti Pùtea Tari ki te Raki Te Pùtea Tari ki te Puku Te whakangungu i te whàinga hua o te kaiako te whakangungu i ngà kaiako ahumahi kia angitu Kaihautù: Ko Tonya McNamee Ngà TEO whài wàhi: New Zealand Management Academies me Lifeway College Kua haere ràtou ki hea? Ngà hìkoi i muri i te akomanga mò à màtou pùkenga Youth Guarantee Kaihautù: Ko Cath Fraser Ngà TEO whài wàhi: Hair to Train Ngà Akoranga Whakahirahira Tuihono Tuwhera i Aotearoa: he tauira, he tomokanga Kaihautù: Ko Liz Gordon Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Waikato Te aromàtai i tètahi hòtaka àrahi mò ngà pia i tètahi ITO Ahuwhenua Ahumoana Kaihautù: Ko Mike Styles Ngà TEO whài wàhi: Whakahaere Whakangungu Ahumahi Ahumoana Ahuwhenua Te Aromàtai i te Angitu Àkonga Moana-nui-a-Kiwa i ngà Mahi à-ringa Kaihautù: Ko Tavita Filemoni Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Te Awakairangi Te Ako à-kaupapa Mahi i te Toi me te Hoahoa: Mà te aha e whai take ai? Kaihautù: Ko Dr Suzette Major Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Takiura o Kahungunu RESIST tètahi taputapu hoahoa rù whenua mò ngà kaiako me ngà akonga hoahoa whare, pùkaha metarahi hoki Kaihautù: Ko Associate Professor Andrew Charleson Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Te Upoko-o-Te-Ika a Màui; Te Whare Wànanga o Wairaka; Te Whare Wànanga o Waitaha Te pùtea nà Ako Aotearoa Te takoha a te whakahaere (moni me ngà mahi rite te wàriu) $10,000 Kore kau, i whakaaetia i mua i te whakaurunga o te tauira whàngai ngàtahi. $9,900 $10,800 $10,000 $10,000 $29,900 $20,800 $10,000 $10,000 $10,000 $10,286 $10,000 $21,750 $9,900 Kore kau, i whakaaetia i mua i te whakaurunga o te tauira whàngai ngàtahi. $39,900 $42, Ngà kaupapa a Ako Aotearoa

35 Ngà kaupapa à-rohe kua oti Te Tari ki te Tonga Ngà ritenga aromatawai o ènei rà i ngà whare wànanga: Te pànga ki ngà kaiako me ngà àkonga Kaihautù: Ko Anthony Harland Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Òtàgo Te Tohu WBL He momo ako hou: Te tùhura i ngà wheako o te àkonga, kaiwhakawhiwhi mahi/ kaitautoko Kaihautù: Ko Keith Tyler-Smith Ngà TEO whài wàhi: Te Kuratini o Òtàkou Inakatia rawatia hei kakano mò apòpò: Students encounter with bicultural commitment Kaihautù: Ko Diane Gordon-Burns Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Waitaha me Rangi Ruru Early Childhood College Te whakaahei i te whakawhiti o ngà pùkenga tatau ki te akoranga pùtaiao màtauranga matua Kaihautù: Ko Erik Brogt Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Waitaha Te pùtea nà Ako Aotearoa Te takoha a te whakahaere (moni me ngà mahi rite te wàriu) $9,865 $9,865 $10,000 $12,850 $10,000 Kore kau, i whakaaetia i mua i te whakaurunga o te tauira whàngai ngàtahi. $10,000 $10,000 $39,865 $32,715 Tapeke o roto $109,665 $95,551 Tapeke katoa (huia katoatia) $205,216 He Kaupapa ka arotahitia- Te ako i te horopaki màtauranga hòhonu o ènei rà Kaihautù: Ko Kate Wynn-Williams, Te Whare Wànanga o Òtàgo I tìmata mai tènei kaupapa i te arià he rerekè ngà pùkenga me ngà wheako ka haria mai e ngà àkonga màtauranga matua o nàianei i èrà +20 tau ki muri. Hei kòwae tuatahi tènei kaupapa mò tètahi màtainga wà tino roa hei tùhura he aha kei te whakaaweawe i te àkonga, he pèhea e ako ai, he pèhea hoki ràtou e kuhu ai ki roto i à ràtou akoranga. E toru ngà pùtake matua o tènei kòwae tuatahi he mea nui te noho ki te rùma whakaako, he teitei kè atu ngà màka ina taetae mai te àkonga ki te akomanga; he mòhio, me rautaki tonu ngà whakaaro o ngà akonga ka tere whakatatù i ngà mea e tika ana kia àkongia, me pèhea e àkona ai; à, he màrama tonu ngà taunakitanga tèrà tonu te tini o ngà kumenga i te wà me ngà whakaaro o te àkonga, ahakoa i ngà whakahau o te ao màtauranga, o te ao mahi moni hoki. Te tohutohu ka makere mai i tènei mò ngà kaiako o nàianei, me tahuri wawe ki te hanga horopaki ako pai kè atu mò ngà àkonga kei ò ràtou aroaro, kaua e waiho i te hanga horopaki whakaako papai taurite ki ngà mea i maharatia mai i ò ràtou nà wà (ahakoa kei te whakamahi hangarau tino hou). Kua oti ètahi wànanga à-marama te whakarite e Te Tari Kaute, Pùtea Moni hoki o te whare wànanga mò tènei kaupapa mò 2015, hei tirotiro ki ènei pùtake. E whakamàramatia ana tètahi atu o ènei kaupapa kua oti, mò te tautoko i te ekenga paetae o te àkonga Màori Inakitia rawatia hei kakano mò apòpò: Students encounter with bicultural commitment i te whàrangi 23. Ngā kaupapa hou I 2014, 29 ngà kaupapa kua tonoa (e whitu NPF, 22 RHPF). I eke ènei kaupapa ki te haumitanga katoa o $2,529,293. Te haumitanga a Ako Aotearoa, e $1,055,531 (42%). E whakamàramatia ana ènei kaupapa i raro iho nei. Ngà kaupapa NPF Wàhanga whakataetae Pùtea à-motu (NPF) Tirohia ngà whàrangi me 24 mò ngà kaupapa whakataetae Màori, Moana-nui-a-Kiwa hou i raro i te NPFs. Ngà kaupapa a Ako Aotearoa 31

36 Ngà àkonga whare wànanga me ngà pùrere waea pùkoro: He anga mò te huringa akoranga, whakahaere whakawhanake Kaihautù: Ko Dr Stanley Frielick, Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau Ngà Ròpù mahi tahi: Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau, Te Kura Matatini ki Òtàgo; Te Whare Wànanga o Wairaka, Te Whare Takiura o Kahungunu, Te Kunenga ki Pùrehuroa, Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau Moni katoa: $300,000; Te takoha a Ako Aotearoa $150,000 I roto i tènei kaupapa mahi tahi teitei e ono ngà whakahaere màtauranga matua o Aotearoa kua uru ki tètahi kòtuinga ritenga mahi. Mà tènei kaupapa e whakamàtautau, e whakatinana anga whakamahi pùrere waea pùkoro hei whakapiki i te akonga me te huringa rautaki puta noa i ngà wehenga màtauranga me ngà whakahaere maha. Hei te mutunga ka puta tòna tini o ngà rautaki à-kiko, me ngà rauemi hei whakamahi pùrere waea pùkoro mà ngà àkonga me ngà kaiako, e pai ake ai te hua mò te akoranga. Te Reo i roto i ngà Mahi à-ringa Kaihautù: Ko Dr Jean Parkinson, Te Whare Wànanga o Te Upoko-o-Te-Ika a Màui Ngà Ròpù mahi tahi: Te Whare Wànanga o Te Upoko-o-Te-Ika a Màui me Te Whare Wànanga o Te Awakairangi Moni katoa: $319,169; Te takoha a Ako Aotearoa $150,000 Tà tènei kaupapa he whakapiki i ngà pùmanawa o ngà kaitohutohu i ngà kuratini o Aotearoa ki te whakapiki i ngà pùkenga pànui pukapuka o ò ràtou akonga katoa (me te hàngai anò ki ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa) me ngà whakaritenga o Te Amorangi Màtauranga Matua kia whakatòkia te tautoko pùkenga pànui ki ngà akoranga mahi à-ringa. Mà tènei kaupapa e tùhura ngà àhuatanga à-ràrangi kupu, à-whakatakoto tuhi, à-wetereo, à-tirotiro hoki (inà koa, ngà kauwhata me ngà pikitia) o ngà puka i tuhia, me te reo kòrero i ngà akomanga mahi à-ringa i Te Whare Wànanga o Te Awakairangi, hei whakawhanake hei whakatinana hoki i ètahi rauemi e tautokona ai te ekenga paetae o ngà àkonga. Te wàhanga mahi kòtui o NPF Te hunga kàore ò ràtou Whakangungu Ahumahi i oti : He tùhura i ngà whakaaro o ngà àkonga mahi à-ringa mò ngà maioro mò te ekenga paetae i te whakangungu ahumahi Ngà kaiwhakahaere kaupapa ngàtahi: Paul Mahoney, Te Tàhuhu o Te Màtauranga ràua ko Adrienne Dawson, Industry Training Federation. Ngà mema kotahitanga ITO Building and Construction ITO, Careerforce, Competenz, Connexis, Emergency Management Qualifications, Hair and Beauty ITO), NZ Motor ITO NZ Marine, Primary ITO, Service IQ, Skills Active, The Skills Organisation Moni katoa: $131,675; Te takoha a Ako Aotearoa $53,000 Ahakoa e mòhio ana màtou he tini ngà àkonga me ngà àkonga mahi à-ringa i ngà taumata 3, 4 hoki, kàore ò ràtou whakangungutanga e oti, kàore anò kia kawea ètahi rangahau à-mahi, à-motu hoki, òkawa rànei mò te korenga e oti o ngà tohu, mai i te tirohanga o ngà àkonga me ngà àkonga mahi à-ringa i roto i te whakangungu ahumahi. Tà tènei kaupapa hei whai kia mau te reo o ngà àkonga me ngà àkonga màhi à-ringa kìhai i eke. Otirà ka aronuitia te korenga e oti o ngà tohu o ngà àkonga me ngà àkonga mahi à-ringa Màori, Moana-nui-a-Kiwa hoki, nà te mea kei te aronuitia te whakapikinga ekenga paetae mò ènei àkonga. Kua whakaae ngà ITO katoa kia mahi tahi mò tènei take, me te huaki i te ara kia kòrero ki ngà àkonga me ngà àkonga mahi à-ringa mò tènei rangahau. Tirohia te whàrangi 30 mò te kaupapa kòtuinga hou Te whakawhanake i ètahi awheawhe aromatawai à-kiri aromàtai i tìmata, i mutu hoki i Ngà Kaupapa RHPF I whàngaia 22 ngà kaupapa hou mà roto i te Pùtea Tari a Rohe i I eke ènei kaupapa ki te haumitanga katoa o $750,536; Te haumitanga a Ako Aotearoa, e $227,531 (30%). Inà rà ènei kaupapa i te Ripanga 3 e whai ake nei. 32 Ngà kaupapa a Ako Aotearoa

37 RIPANGA 3: RÀRANGI KATOA O NGÀ KAUPAPA PÙTEA TARI À-ROHE HOU I 2014 Ngà kaupapa à-rohe kua oti Pùtea Tari ki Te Raki Pùtea Tari ki Te Puku He aromàtainga à-motu o ngà mahi tahitanga whakawhiti whakahaere i whàngaia: he pèhea i inea ai te roa o te whàinga mana? Ngà Kaihautù: Cath Fraser & Judith Honeyfield Ngà TEO whài wàhi: Te Kuratini o Poike He horopaki whakahaere kaupapa hanga mariko Kaihautù: Ko Taija Puolitaival Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Wairaka Te whakaòrite horopaki mò ngà kaupapa àrahi huarahi mahi ki ngà àhuatanga à-whakahaere, à-ahumahi Kaihautù: Ko Sean Squires Ngà TEO whài wàhi: Te Kuratini o Poike He rautaki huritao mò ngà àkonga màtai hinengaro à-tùroro: Te noho màrama me te whakahaere i ngà urupare whaiaro i ngà tùranga ngaio Kaihautù: Ko Claire Cartwright Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau Ngà kaupapa à-peka: He maioro, he àwhina nui mò te ekenga whakamua o te àkonga Ngà Kaihautù: Ko Rachael Gardiner ràua ko Heather Watt Ngà TEO whài wàhi: Te Kuratini o Poike Te whakawhiti ki te akoranga màtauranga matua: He rauemi tautoko mò ngà àkonga Màori Ngà Kaihautù: Ko Dr Diane Johnson ràua ko Dr Sophie Nock Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Waikato Te eke pù: He aratohu mò te aromatawai tuihono i ngà horopaki màtauranga matua o Aotearoa Kaihautù: Ko Jane Terrell Ngà TEO whài wàhi: Te Kunenga ki Pùrehuroa, Albany Ngà àkonga Màori, Moana-nui-a-Kiwa hoki i ngà PTE Te rongo i te whakaaweawe me te whakakorikori Kaihautù: Ko David Lillis Ngà TEO whài wàhi: The New Zealand Institute of Sport (NZIS) / New Zealand College of Massage (NZCM) Te tùhura i te pànga o te whakangungu àrahi ki te kounga o te whàinga wàhi ki te àrahitanga me tòna horanga i te horopaki ITO Kaihautù: Ko Greg Durkin Ngà TEO whài wàhi: Building and Construction ITO He anga pùkenga pànui i àta whakatòkia: He kite i ngà tùtohu o te ekenga paetae Kaihautù: Ko Margo Syder Ngà TEO whài wàhi: Te Pae Màtauranga ki te Ao He rauemi mò ngà àkonga Màori hoki mai ki te kura, me te aro ki ngà pùkenga pàngarau, pànui pukapuka hoki Kaihautù: Ko Peter Howarth-Jarratt Ngà TEO whài wàhi: Matapuna Training Centre 1 Figure excludes $65,175 in university overheads. Te takoha a Ako Aotearoa Te takoha a te whakahaere (moni me ngà mahi rite te wàriu) $20,000 $20,510 $10,000 $34,100 $10,000 $10,000 $7,890 $8,400 $8,620 $10,220 $11,351 $52,550 1 $10,000 $17,080 $77,861 $152,860 $10,000 $35,000 $10,000 $26,700 $10,000 $13,440 $10,000 $12,575 These internships provide a graduate point of difference that employers value. Through their placement projects, the students also bring significant benefit to the industry organisations. Evidence is provided to support the reflective teaching and learning process, which enhances student learning and industry relationships, and focuses on improving learner outcomes. Ko Dr Andrew Martin (Te Kunenga ki Pūrehuroa) i tana Pukapuka Ritenga Mahi Pai Enhancing best practice in cooperative and work-integrated education e rārangi mai ana i te whārangi 38. Ngà kaupapa a Ako Aotearoa 33

38 Ngà kaupapa à-rohe kua oti Pùtea Tari ki Te Tonga Te whakawhanake i tètahi anga whakangungu wàhi mahi hei arataki i ngà whakatau àwhina tautoko mò ngà àkonga tuatahi i te horopaki whakangungu wàhi mahi ITO Kaihautù: Ko Dianne Boss Ngà TEO whài wàhi: ServiceIQ Te whakatinana i ngà àwhina akoranga hei àwhina i ngà àkonga tìpaopao kupu i ngà horopaki akomanga, wàhi mahi hoki Kaihautù: Ko Mike Styles Ngà TEO whài wàhi: ITO Ahuwhenua, Ahumoana Te whakapakari i ngà pùkenga àkonga mò ngà pùkenga pànui pukapuka, pùkenga pàngarau hoki mò te whakaotinga i ngà tohu màtauranga matua teitei kè atu i te horopaki o ngà ITO i Aotearoa Kaihautù: Ko Marianne Farrell Ngà TEO whài wàhi: ITO Ahuwhenua, Ahumoana Te akiaki i te whakaaro arohaehae i ngà tau tòmua o ngà akoranga tuatahi o ngà akonga whakaako (ITE) Kaihautù: Ko Tui Summers Ngà TEO whài wàhi: New Zealand College of Early Childhood Education / Te Tari Puna Ora o Aotearoa Te homai màramatanga mò tètahi kòtaha àkonga mò ngà Tohu LLB ka àkona i ngà Whare Wànanga o Aotearoa Kaihautù: Ko Ursula Cheer Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Waitaha Ngà toa pèke parauri: Te akoranga mahi rongoà à-hapori Kaihautù: Ko Stephen Duffull Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Òtàgo Te rumaki i te akoranga hauora Kaihautù: Ko Elizabeth Ditzel Ngà hoa i roto i te kaupapa: Te Kura Matatini ki Òtàgo me ADInstruments Te takoha a Ako Aotearoa Te takoha a te whakahaere (moni me ngà mahi rite te wàriu) $10,000 $10,000 $10,000 $13,504 $10,000 $12,650 $70,000 $123,869 $10,000 $20,735 $17,600 $18,910 $10,000 $29,360 $10,000 $59,726 2 Te àta titiro ki ngà whakahokinga kòrero i te $8,692 $18,266 akoranga à-tùroro: He anga Kaihautù: Ko Cathy Chapple Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Òtàgo Te whàinga take o ngà kauwhau whakaako o ngà $10,000 $68,091 3 Pùkenga Màtauranga Mahi Kaute, Mahi Pùtea hoki o Aotearoa Kaihautù: Ko Ralph Adler Ngà TEO whài wàhi: Te Whare Wànanga o Òtàgo / Te Whare Wànanga o Waitaha Te whakawhanake i ngà pùkenga whakaaro $10,000 $27,800 arohaehae mò ngà àkonga à-ahumahi i te ràngai hauora, hapori anò hoki Kaihautù: Ko Nicky Murray Ngà TEO whài wàhi: Careerforce He tirohanga à-motu ki ètahi kaupapa here $3, $3, whakaritenga aromatawai rerekè mò ngà àkonga whai hauàtanga i te màtauranga matua Kaihautù: Ko Rachel Aluesi Ngà TEO i whai wàhi mai: ACHIEVE $79,670 $246,266 Tapeke o roto $227,531 $522,995 Tapeke katoa (huia katoatia) $750,526 2 Kei waho i tènei moni ngà raruraru $20,657 mò te kuratini. 3 Kei waho i tènei moni ngà raruraru $54,582 mò te whare wànanga. 34 Ngà kaupapa a Ako Aotearoa

39 Te Tautoko i ngā Kaupapa o Ako Aotearoa e haere ana i tēnei wā I te tau 2014 i hautùtia e Ako Aotearoa e toru ngà wànanga mò ngà Kaupapa e Haere ana i Tènei Wà. I tù te hui wànanga NPF tuawhà i Te Whanga-nui-a-Tara, à, ko te tuarua tènei o ngà hautùtanga tahitanga o te hui e Ako Aotearoa me te Teaching and Learning Research Initiative (TLRI). I hautùtia hoki e ngà Tari ki te Tonga me te Raki tètahi hui wànanga arotahi ki ngà kaupapa a ngà Tari a Rohe. He mea hoahoa ènei wànanga kia àhei ai ngà ròpù kaupapa kia: whakawhanaunga haere ki ètahi atu karangahau i ngà kaupapa e whàngaia nei i te whakaako me te ako màtauranga matua tautohu i ngà àheinga mahi tahi ki ètahi, me te whakawhitiwhiti take hou, wero hou, me ngà mea àtaahua i roto i ngà mahi. Huia katoatia 101 te hunga i tae ake ki ngà wànanga e toru, à, 32 ngà ròpù kaupapa o Ako Aotearoa i tàpae kòrero mò à ràtou mahi. I mìharo màtou ki te wairua màia o roto i ngà mahi, nà ngà ròpù i tàpae mai, puta noa i ngà hui e toru. He maha ènei kaupapa kei te wero i ngà mahi a te ao màtauranga o mua, i tirotiro whàiti anake ètahi ki tò ràtou ao me ò ràtou hoa i roto i à ràtou mahi. Ahakoa he hàngai à-horopaki, à-kaupapa takitahi ènei kaupapa, he maha ngà wàhanga òrite, ngà whàinga wàhi me ngà take òrite o roto. E ai ki ngà whakahokinga whakaaro mai he tino whai hua ngà hui, nà te mea 100% o ngà kaiwhakahoki kòrero mai i kì, he whai hua, he tino whai hua rawa atu rànei ngà wànanga (te maha whakahoki kòrero mò te katoa: 65%). Ko ngà ròpù kaupapa i huihui i te Wànanga Kaupapa e Haere ana i Tènei Wà Tuawhà i tù rà i Te Whanga-nui-a- Tara, i hautùtia e Ako Aotearoa me te Teaching and Learning Research Initiative. He tautoko i ngà ròpù kaupapa tèrà pea ka tù Nò te marama o Mei 2014 ka whakahaeretia e màtou he rangatù awheawhe mò te whakawhanake tono. E ono ngà awheawhe i kawea mò neke atu i te 156 ngà tàngata i tae ake i Òtepoti, i Òtautahi, i Te Whanga-nui-a-Tara, i Papaioea, i Kirikiriroa me Tàmaki Makaurau. E ai ki ngà whakahokinga kòrero mài i ngà tàngata i tae ake he mea nui ki a ràtou ngà awheawhe, 100% o ràtou i kì he àwhina, tae atu ki te tino àwhina rawa atu (te maha whakahoki kòrero mò te katoa: 71%). E àkina ana ngà kaitono i ngà kaupapa RHPF, NPF hoki kia matapaki ràtou mò ò ràtou whakaaro ki ngà kaihautù pùtea o tètahi, o tètahi. Mà ngà Kaiwhakahaere à-rohe ngà kaitono katoa e àwhina kia whakawhanake i à ràtou tono, à, kei te whakawàtea màtou i tètahi ratonga arotake òkawa anò i ngà tono Pùtea Kaupapa à-motu katoa. I te tau 2014, e ono ngà ròpù i tuku i à ràtou tono hiahia whakatakoto kaupapa NPF kia arotakea. Ko ngà ròpù e toru i pòwhiritia kia tàpaetia mai he tono tùturu NPF, kua huri katoa mai ki te whakamahi i tà màtou ratonga arotake òkawa i mua. Ka whiwhi ngà kaiarataki kaupapa i ètahi whakahokinga kòrero mò à ràtou tono i tuku mai ai, i ngà kaimahi o Ako Aotearoa staff, i te Pae Whiriwhiri Kaupapa à-tari à-rohe hoki/ rànei, i te Pae Whiriwhiri NPF hoki/rànei. Ngà kaupapa a Ako Aotearoa 35

40 Te Tīrewa Arotake Hua Te tautoko Topic me te Heading ine i ngā rerenga kētanga Tètahi ia o ngà kawenga tino nui o Ako Aotearoa ko te whàngai pùtea ki ngà kaupapa ko te whakamahinga te mea nui. Ko te ngako o te kaupapa nei he kòkiri haere i te huringa à-pùnaha mauroa i roto i te ao whakaako, me te ako. Nà reira ko te tikanga ia o à màtou mahi whàngainga pùtea ehara i te tautoko anake i te rangahau: ko te màtainga whànui mò ngà whàngainga pùtea a Ako Aotearoa, ka hàngai ki ngà putanga hua mò te àkonga. Nà reira, inà tètahi pàtai matua mò Ako Aotearoa: he pèhea te whànui o ngà huringa whai hua mà te àkonga i muri i à màtou whàngainga pùtea? Ko tà màtou Tìrewa Arotake Hua (Te Tìrewa Arotake Hua a Ako Aotearoa) tètahi huarahi whakautu ki tènei pàtai, nà roto i ngà karu o ngà apataki whakatinana i ngà mahi. I muri i ètahi rangatù matapaki aromàtai ki ngà ròpù, e 6, 12, 24 marama hoki i muri i te whakaotinga o ngà kaupapa, anga ai màtou ki te màtai ki ngà kaupapa i raro i ngà aronga matua e whà: te màtoro te whakarite me te tohatoha i ngà hua rangahau te pànga ki ngà ritenga mahi whakaako te pànga ki ngà àkonga, me te pànga ki ngà apataki kaupapa tonu. Enhancing tertiary teaching and learning through Ako Aotearoafunded project work Enhancing tertiary teaching and learning through Ako Aotearoafunded project work Part 2. Collated results of Impact Evaluation Framework conversations about Regional Hub Project Fund projects completed from June 2008 to November 2013 Part 1. Collated results of Impact Evaluation Report prepared by Kirsty Weir for Ako Aotearoa Framework conversations about National November 2014 Project Fund projects completed from November 2009 to November 2013 Report prepared by Kirsty Weir for Ako Aotearoa July 2014 E ai ki ngà putanga hua mai i à màtou pùrongo Tìrewa Arotake Hua e rua mò ngà akonga me ngà whakaakoranga i whakapikia i raro i ngà kaupapa mahi nà Ako Aotearoa i whàngai (tirohia ngà pùrongo i te whàrangi 18) ka kitea he ara, ka taea te whakaù tòna pono, ki ètahi kaimahi whakaako, ako hoki neke atu i te 10,000, me ètahi àkonga neke atu i te 81,500 kua whiwhi painga (kua àhei rànei kia whiwhi painga) i tà màtou haumitanga o te $2.8 miriona ki roto i ngà kaupapa i whàngaia 108. Rua tekau mà whitu o aua kaupapa i aromàtaia he kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu (wàriu huia katoa $2.1m), à, 81 he kaupapa Pùtea Kaupapa Tari à-rohe iti iho. Te Arotake Hua mò à màtou roma àwhina matua e rua O ngà ròpù apataki 27 e whai wàhi ana ki te Te Tìrewa Arotake Hua, 23 i tautohu i ètahi huringa ki ngà tikanga whakaako, ako hoki nà à ràtou mahi kaupapa. E kì ana ràtou neke atu i te 7,400 ngà kaimahi (2,400 ngà kaimahi whakaako, e 5,000 ngà kaiwhakawhiwhi mahi i roto i ngà mahi whakangungu i te wàhi mahi) ka whai hua pea/kua piki rànei pea à ràtou mahi i muri i à ràtou kaupapa. I taea e te rua tekau o ènei apataki ngà hua mò te àkonga te whakamàrama. E ai ki ngà matapae neke atu i te 62,000 ngà àkonga kua whai wàhi ki ngà hua mai i ènei kàpuinga mahi. Ko ènei kaupapa tari à-rohe 81 te whakatinanatanga o tà màtou, tà Ako Aotearoa tautoko à-pùtea, $750k. I taea e ngà apataki kaupapa ono tekau mà toru te taunaki, àe, i puta he huringa ki à ràtou ritenga mahi whakaako, ako hoki, i à ràtou mahi kaupapa, à, e ai ki ngà matapae e 2,641 ngà kaimahi whakaako, ako hoki i whai hua, i whakapiki hoki/rànei i à ràtou ritenga mahi. E rima tekau mà tahi o ènei apataki Pùtea Kaupapa Tari à-rohe i whakamàrama i te pànga ki ngà àkonga, à, e ai ki ngà matapae tòpù, neke atu i te 19,700 ngà àkonga kua whai wàhi ki ngà hua i ènei mahi. Nà te whakaotinga o tà màtou pùrongo tuarua mò ngà kaupapa Pùtea Kaupapa Tari à-rohe, kàtahi anò màtou ka àhei ki te whakatairite i à màtou kaupapa whàngai pùtea kaupapa e rua, ina karapititia mò te tirohanga atu. Ina whakaarotia te matahuhua o ngà kaupapa, me te matatini o te hàtepe aromàtai whakawhanake, me mìharo ka tika ki te pànga òrite o ngà roma whàngai e rua, kia kautetia te hua mò ngà moni i pau mò tètahi, mò tètahi. Neke atu i te toru kaimahi màtauranga kua whiwhi hua mò ia $3,000 i haumitia atu, mò ngà kaupapa e rua. Kua pà te Pùtea Kaupapa Tari à-rohe ki ngà àkonga 26 mò ia $1000, me ngà 29 àkonga mò ia $1000 i te Pùtea Kaupapa à-motu. 36 Te Tìrewa Arotake Hua Te tautoko me te ine i ngà rerenga kètanga

41 Ngà whàinga wàhi mò àpòpò Ko ngà kaupapa katoa o tènei kàpuinga i oti i mua i te mutunga o te tau 2013, à, he kaupapa i whàngaia katoatia ki te moni. E tùmanako nui ana màtou mà te àhua o tà màtou tauira kaupapa pùtea mahi ngàtahi e hora mai he whàinga wàhi kia tupu he hokinga mai mò à màtou haumitanga ki ngà kaupapa hei a raurangi. E tùmanako ana anò hoki màtou kia kaha ake te arotahitanga atu a ngà ròpù ki ngà putanga huringa, me ngà pànga huringa, mai i à màtou kaupapa whàngai ngàtahi, i runga i te noho o te whakahaere hei kaiwhàngai ngàtahi i te pùtea. Mò te nuinga, ko ngà kaupapa hou kua whàngaia ngàtahitia e màtou, he kaha ake te hàngai ki ngà rautaki whakapiki whakahaere, à, mà reira pea e kaha ake ai ngà àkinga mò ngà apataki kaupapa i te tìmatatanga ki te kawe huringa mauroa. Te tikanga ka oti te tuatahi o ngà kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu matua hei ngà marama whakamutunga o I oti ngà kaupapa Pùtea Kaupapa Tari à-rohe whàngai ngàtahi tuatahi i waenga pù o 2014, à, kua oti te whakarite raupapa mò te aromàtai. Te Tìrewa Arotake Hua Te tautoko me te ine i ngà rerenga kètanga 37

42 Topic Heading He Pukapuka Ritenga Mahi Pai I whakatùria ai te Kaupapa Pùtea Pukapuka Ritenga Mahi Pai o Ako Aotearoa (GPPG) hei whakanui, hei tiri hoki i te whakakoranga me te akoranga kounga tiketike, puta noa i te ràngai màtauranga matua katoa. E wàtea ana te kaupapa ki te tangata takitahi, ki ngà apataki whakaako me ngà whakahaere katoa. Ko te paearu màtua kia hora taunakitanga ngà kaitono kei te whai hua à ràtou mahi mò à ràtou àkonga. E whitu ngà pukapuka tikanga mai pai i oti i te tau 2014, mai i ngà momo mahi me ngà tirohanga mahi huhua. E wàtea ana ngà pukapuka mà te ì-pukapuka Ritenga Mahi Papai o Ako Aotearoa i: RIPANGA 4: NGÀ PUKAPUKA RITENGA MAHI PAI I OTI I 2014 Hei reira tàtou : He rangahau waihanga i te tautoko i ngà kaimahi tiaki i te màuiui hinengaro makere kàkano tini, hei àkonga He mea àrahi nà: Dr Susan Gee, Te Poari Hauora o Waitaha Ka puta pea he taki nui à-reo, à-ahurea, mà ngà àkonga mai i ngà ao he maha ngà reo me ngà ahurea, i te wàhi mahi me te horopaki ako. Tà tènei pukapuka he tùhura i te ara rangahau waihanga (AI) hei huarahi e màrama ai te tangata Te whakapiki i ngà ritenga mahi tino pai i te màtauranga à-ohu me ngà mahi ako ka kawea i te ao mahi. He mea àrahi nà: Dr Andrew Martin, Te Kunenga ki Pùrehuroa Tà tènei whakaputanga he tàpae i tètahi tuhinga me ètahi ataata poto mò ngà painga o ngà akoranga ka tuia ki te wàhi mahi, me ngà kaupapa whakangungu à-ritenga mahi i Te Kunenga ki Pùrehuroa. He tino whai hua te kaupapa, à, 40% ngà àkonga whakangungu à- ritenga mahi mò te whakahaere hàkinakina (whakaroto, ako pàmamao, paerua hoki) i eke ngà màka ki te A i te tau (ko te aratohu mò ngà màka A i te whare wànanga kei waenga i te 5 me te 30%). Hei whakapiki te akoranga pàhekoheko i te mahi hopu reo He mea àrahi nà: Anne Chen, Waitakere Adult Literacy Incorporated I roto i tènei whakaputanga Ritenga Mahi Pai, ka tohaina e Anne Chen àna ritenga mahi whakaako ki ètahi atu, he mea i takea mai i te huarahi aroha nui ki te tangata, whakawhitiwhiti kòrero ki te whakaako me te ako. I runga i tènei huarahi ka tahuri ngà àkonga ki te whakawhitiwhiti i ngà whakaaro tùturu mà te whakamahi i ètahi ngohe tauwhitinga pàpori: He whakaari, he uiui, he mahi àputa, he tirohanga, he tàkaro hoki. Titia ki te rau o te hangarau: Te whakamahi ì-kòpaki hei taunaki i te akoranga à-ringa a ngà pia mahi kàmura He mea àrahi nà: Dennis Keys, ràtou ko Cath Fraser ko Oliver Abbott, Te Kuratini o Poike Ka taki tènei whakaputanga à-ataata he pèhea te whakaurunga mai o tètahi kaupapa hanga whare à-ringa me ètahi aromatawai e-kòpaki i te taha ki roto i ngà kaupapa ako (he mea whakauru i te tau 2010, 2011 anò hoki) i whakapiki ai i te whàinga wàhi mai o ngà àkonga me ngà putanga ako, i piki ai hoki te hari o ngà kaiako. Ka tùhura tènei ataata i ngà ritenga whakaako Te tautoko hanga màtauranga mahi tahi mà roto i tètahi kaupapa akoranga kairangi pàmamao He mea àrahi nà: Professor Kwok Wing-Lai, Te Whare Wànanga o Òtàgo Ka arotahi tènei whakaputanga rongorau ki tètahi tìrewa à-arià me òna whakaritenga hei tautoko i ngà àkonga whai i te Tohu Kairangi mò Te Màtauranga (EdD) kia waihanga ngàtahi i te màtauranga i tètahi hapori tuihono. E toru ngà àhuatanga auaha o te kaupapa: Te àhukahuka i te tautòhito tohatoha kàpà mà te kaimahi ako anake e oti ai te mahi whakaako Te arotake à-hoa me te arataki ngàtahi ka mahi tahi ngà kapa i whakaurua i roto i tètahi hapori à-mamati Te tùhono i te rangahau ki te mahinga ka waihanga ngà àkonga i tètahi kòpaki rangahau ki te. 38 He Pukapuka Ritenga Mahi Pai

43 He wàhanga i àta whakahàngaitia hei whakapiki i ngà taumata aromatawai mò ngà àkonga Màori, Moana-nui-a-Kiwa tau tuatahi He mea àrahi nà: Dr Margaret Henley, Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau Tà tènei whakaputanga, he mea whakaranea e ètahi uiuinga ataata whakaaro hòhonu, he tàpae mai i tètahi kòkiri mahi à-ringa, Targeted Learning Sessions (TLS), i whakaurua mai ki te whare wànanga i te tau Tà ngà TLS he paihere i te tiaki àkonga me te tautoko akoranga kia noho mai ai he huarahi atawhai, mataku-kore mò ngà àkonga, e ngàwari ai tà ràtou kimi tohutohu aromatawai hàngai ki ò ràtou kaupapa ako. Ka arotahi tènei rauemi ki ètahi rautaki kia uru mai ai ngà àkonga Màori, Moana-nui-a-Kiwa tau tuatahi, à, ka hàngai ki ngà putanga o te mahi, tae atu ki: ngà whakapikinga nui o te hari o ngà kaimahi mò te noho i ngà wàhanga ètahi tino whakapikinga ka taea te tuhi i roto i te ahunga whakamua i roto i ngà akoranga ètahi hekenga rònaki tonu i ngà pàpàtanga Kàore i Whakamàtauria (hei òrautanga o ngà whika o te tau 2008; 100% i 2008, 92% i 2009, 79% i 2010, 58% i 2011, 52% i 2012) ètahi ahunga whakarunga nò ngà Tohu Taumata (hei òrautanga o ngà whika o te tau 2008; 100% i 2008, 102% i 2009, 115% i 2010, 130% i 2011, à, 132% i 2012). Whai ake i te ara tika He tauira mauri-ora mò te ekenga taumata o te Màori He mea àrahi nà: Tiana Ngawati, Te Whare Wànanga o Wairaka Ka whakaahua tènei whakaputanga ataata i tètahi kaupapa àrahi àkonga àtaahua i huaina i te tau He mea whakahaere rà roto i te pùtahi Maia Màori o te kuratini. Ka uru ngà àkonga i ò ràtou tau tuarua, tau whakamutunga rànei hei tuàkana (kaiàrahi) mò ngà àkonga o raro iho, à, ko ngà àkonga i te tau tuatahi ka whiwhi karahipi, ka noho hoki hei tèina i roto i te kaupapa (te hunga e àrahina ana). He whakamìharo ngà hua o te kaupapa o Whai Ake. Ka noho te pupuri tauira i roto i te kaupapa i waenga i te 95 ki te 100% mò 2010 ki 2013, à, i oti i te katoa o ngà àkonga o Whai Ake à ràtou akoranga reo Màori tau tuatahi i 2012 me Ka whakatenatena a Whai Ake i te mahi àrahi tangata kè, à, ko tà te whakaputanga e tùhura i te angitu tautòhito, àrahi hoki o ngà àkonga. It s more than just a scholarship it s a life-changing experience. Being at the whare, being at wànanga, being in that pedagogy, I learn something new every time. Haere ki: hei tiro i ènei me ètahi atu whakaputanga ritenga mahi pai. He Pukapuka Ritenga Mahi Pai 39

44 Topic Heading Ngā Hui me ngā Hui Whiriwhiri Kaupapa Ahakoa i tino tupu te huhua o à màtou hui nui, wànanga rautaki hoki i te tau 2014 i te whàrangi 12-13), i haere tonu tà màtou kòpaki tautoko i ngà àhuatanga màtauranga matua o waho. Tètahi o ngà mahi rautaki a Ako Aotearoa he whakahiato: te hautù i te matapaki kaupapa matua me ngà taki mò te màtauranga Màori, me te tautoko i ngà ràngai màtauranga matua ki te tiritiri i ngà ritenga mahi papai. I 2014 i tautokona e màtou e 21 ngà rà nunui o waho mò ngà kaupapa huhua, me ngà ròpù màtauranga matua, ko te wàriu o aua tautoko e $106,500. RIPANGA 5: NGÀ HUI ME NGÀ WÀNANGA O WAHO I TAUTOKONA E AKO AOTEAROA Te Rà/Wànanga Festival of Education Tàmaki Makaurau, Te Whanga-nui-a-Tara, Òtautahi Te Hunga Tàtai i Te Ako Pàmamao (DEANZ) Te wàhi ki a màtou $ À màtou mahi kaitautoko 3,000 He whakaaturanga wànanga i Tàmaki Makaurau me Te Whanga-nui-a-Tara hei wàhi o te wehenga màtauranga matua kaitautoko 7,500 Te whakarewanga o ngà Aratohu e-ako (1 o ngà whakarewanga e 3 o e-ako G i 2014) Awheawhe Hoahoa Rangahau kaitautoko 2,000 Kauwhau whakatuwhera: Peter Coolbear Royal New Zealand College of General Practitioners Education Convention Te Màtauranga mà ngà Pakeke me ngà Hapori (ACE) Association of Pacific Staff in Tertiary Education Aotearoa New Zealand Evaluation Association Kaitautoko wehenga màtauranga matua 5,000 Whakaaturanga mò te Kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu o Ako Aotearoa Knowing practice, Dr Karen Vaughan, NZCER kaitautoko 6,000 He rua ngà awheawhe nohinohi mai i tà màtou hòtaka whakatipu pùkenga kaitautoko 7,500 Kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu Moana-nui-a-Kiwa i whakarewaina hei awhawhe PD (Dr Cherie Chu, Te Whare Wànanga o Te Upoko-o- Te-Ika a Màui) Presentation: Rhonda Thomson kaitautoko 4,000 Te Huinga Tauira kaitautoko 5,000 Kauwhau: Ngahiwi Apanui Te Pae Roa 2040 Kaikauwhau matua, Kaitautoko 5,000 Mahi tautoko i hàngai ki a Professor Linda Smith (Te Whare Wànanga o Waikato) kauwhau màtàmua Independent Tertiary Education New Zealand Kaitautoko kahurangi 10,000 Kauwhau màtàmua: Awheawhe whakamàtautau tuatahi mò Nicholas Huntington He awheawhe mò te Awheawhe Whakatipu Pùkenga Aromatawai à-kiri Ako Aotearoa me Evaluation Consult, ko Te Mana Tohu Màtauranga i te taha Te Toi Tauira mò te Matariki kaitautoko 7,500 Kauwhau: Ngahiwi Apanui Share e-fest symposium kaitautoko 1,500 National Tertiary Learning and Teaching Conference Australasian Society for Computers in Learning in Tertiary Education Association of Tertiary Learning Advisors Aotearoa New Zealand Tertiary Education Research New Zealand Kaitautoko kahurangi 10,000 Kauwhau màtàmua nà Peter Coolbear, me tètahi awheawhe Whakatipu Pùkenga mò te Aromatawai à-kiri àkonga HIriwa 8,500 He tautoko i whakahàngaitia ki tètahi wàhanga Whakawhitiwhiti Ritenga Mahi: An online orientation to open, flexible and distance learning Mark Nichols, DEANZ (Kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu nà Ako Aotearoa) kaitautoko 6,000 Kauwhau màtàmua: Peter Coolbear; awheawhe: Ngahiwi Apanui kaitautoko 5,000 Whakawhiti whakakapi: Peter Coolbear; He tautoko i whakahàngaitia ki te tautoko i te taenga ake o ngà àkonga Tohu Kairangi, rangahau Paerua hoki. 40 Ngà Hui me ngà Hui Whiriwhiri Kaupapa

45 Te Rà/Wànanga Foundation and Bridging Education New Zealand Te Manatù mò ngà Àhuatanga Moana-nui-a-Kiwa Pacific Youth Awards 2014 Australasian Association for Engineering Education Tapeke conference and event sponsorship 2014 Te wàhi ki a màtou $ À màtou mahi Kaitautoko 5,000 Kauwhau: Nyk Huntington kahurangi kaitautoko 5,000 He tautoko i hàngai ki te wàhanga Tohu Akoranga, Whakaakotanga hoki; i uru hoki a Dr Peter Coolbear hei wàhi mò te pae kòwhiri mò tènei tohu. kaitautoko 3,000 e tautoko i whakahàngaitia ki te kaikauwhau màtàmua Professor Alison Halstead, Imperial College, London. $106,500 *E tàkina ana te taumata tautoko i à màtou Aratohu mò te Tautoko i ngà Hui me ngà Rà Nunui. Ngà Hui me ngà Hui Whiriwhiri Kaupapa 41

46 Te Paetukutuku o Ako Aotearoa I peka mai ngà manuhiri motuhake neke atu i te 85,850, ki te paetukutuku o Ako Aotearoa, ina whakaritea ki tòna 97,109 i te tau Ahakoa 10% te hekenga iho, piki ake, heke iho (tirohia Pikitia 2) he teitei tonu te òrau o ngà manuhiri hou ki te pae, i te 65%; à, ko te roa toharite o te roa o te noho o ia manuhiri i ia pekanga, i piki ake mà neke atu i te 10%, ki te 3.20 meneti. RIPANGA 2: TE TOKOMAHA O NGÀ MANUHIRI MOTUHAKE KI TE PAE TUKUTUKU O AKO AOTEAROA I TE TAU Ngà Manuhiri Motuhake Kohi-tàtea Hui-tanguru Poutù-te-rangi Paenga-whàwhà Haratua Pipiri Hòngongoi Here-turi-kòkà Mahuru Whiringa à-nuku Whiringa-à-rangi Hakihea Kua piki ake te whirinaki ki te whakamahi waea pùkoro, hei huarahi peka mai ki te paetukutuku, mò te tini o te manuhiri. Ki tà màtou tàtarihanga, ina whakaritea ki 2013, i piki ake ngà manuhiri whakamahi paparorohiko mà te 49%, à, ko èrà e whakamahi ana i ngà waea pùkoro i piki ake mà te 7%. Nà konei pea i àhua heke iti iho te maha o ngà tikinga ake motuhake i te pae 16,000 i tènei tau, heke mai i te 17,558 i 2013 (tirohia Pikitia 3). Ko tètahi o ngà take ko te nui o te raraunga ka whakamahia e tètahi pùrere pùkoro hei tukatuka tikinga ake, me ngà hòputu tuhinga kàore i rawe mò te tirohanga à-pùkoro. PIKITIA 3: NGÀ TIKINGA AKE MOTUHAKE 400 Kohi-tàtea 1, 2014 Hakihea 31, 2014: Katoa Kohi-tàtea 1, 2013 Hakihea 31, 2013: Katoa 200 Paenga-whàwhà 2014 Hòngongoi 2014 Whiringa à-nuku 2014 Whakapakaritanga e-hokohoko Nò te marama o Mahuru ka whakapakaritia e màtou te wàhanga e-hokohoko o tò màtou pae tukutuku ki Drupal 7, me te pupuri tonu i te nuinga atu o te pae tukutuku i te atamira Drupal 6. I pènei ai màtou, nà te whakaroaroa i te putanga mai o te atamira whakahaere o Drupal 8, me te rangirua mò te rà whakaputa, nà te hiahia hoki kia ngàwari, kia pai hoki te whakamahi mà te tangata, à, he hipanga tènei mò ènei wà noa iho. Nà tènei whakapakaritanga kua whakamàmàtia te tukanga tono, rèhita hoki mò te kaiwhakamahi, à, kua whakapikia hoki ngà mahi tuhi pùrongo, whakahaere hoki mà ngà kaimahi o Ako Aotearoa. Ka haere he whakahoutanga whànui o te pae ki Drupal 8 à tòna wà. 42 Te Paetukutuku o Ako Aotearoa

47 Alert online Ka tae nei ki te tau tuatoru o tènei kaupapa. Nà tòna àhuatanga tuihono i àhei ai màtou ki te kawe i ngà mòhiotanga mohoa mò ngà rauemi rangahau à-ràngai, ngà hui tauwhare mai, ngà whakahoutanga mò ngà pùtea me ètahi atu pitopito kòrero mò te ràngai màtauranga matua, i runga i te kakama. I te tau 2014 i horaina òna putanga tuihono e whitu ki ngà kaitono mai 8,585, hei whakapikinga ake tènei o te 2,185 mai i tèrà tau, ka kìa he whakapiknga 26% mò te tokomaha o te hunga whiwhi. Kei te 18% te pàpàtanga huaki, à, kei runga rawa tènei, i te taha o te toharite mò te ahumahi. Te pùrongo pae tukutuku: Te whakawhiti kòrero ki à màtou kaiwhakamahi pae tukutuku rèhita I waenga i te tau, ka hurihia e màtou tà màtou hòputu pùrongo o tènei wà hei whakaata i ngà kaupapa kòrero o te wà. Te arotahi nui, he kawe i ngà rauemi hàngai, mò te wà, me ngà rauemu nà Ako Aotearoa i whàngai e hàngai ana ki ngà mahi me ngà rà màtauranga matua i tènà wà, i tènà wà o te tau. E whà ngà pùrongo pae tukutuku i whakaputaina ki ngà kaiwhakamahi 26,000 i runga i tènei hòputu hou, à, i kapi: te màtauranga i te ràngai hauora, te màtauranga mò te wàhi mahi, te màtauranga taketake, whakawhiti hoki, me ngà whakawhitinga, huarahi hoki. Kei te 22% te pàpàtanga huaki, à, kei runga rawa tènei, i te taha o te toharite mò te ahumahi o te 17 %. Ko te pàpàtanga pàwhiri haere tonu i tata ki te 10% kei runga rawa tènei, i te taha o te toharite mò te ahumahi o te 2.2% mò ngà whakawhitinga tuihono pènei te hòputu. Toa ā-ipurangi Ina rà ngà rauemi i 10 i tino paingia, ko te katoa he mea àta whakarite te utu kia hàngai ki tà màtou tauira utu whakahoki. Ahakoa e wàtea katoa ana ngà rauemi hei tikinga ake PDF kore-utu, i hokona ngà rauemi à-kiko 513, mai i te toa i te tau 2014, à, huia katoatia te wàriu kei te $10,600. He hekenga iho tènei o te 24% o ngà rauemi i hokona, à, he hekenga 32% o te wàriu o ngà hokonga ina whakatairitea ki Te tino pùtahi, ki te titiro atu, ko te àta haeretanga o te hiahia mò ngà rauemi matua e rua (tirohia Ripanga 6) RIPANGA 6: NGÀ HOKONGA RAUEMI MATUA TEKAU 1. Nga Taonga Whakaako: Te Màtauranga kàkanorua i te ao màtauranga kòhungahunga Kòpaki rauemi 2. Ngà Pànui Whakaahua Kàkanorua Màtauranga Kòhungahunga te kàpuinga katoa 3. Te Kawe i te Rangahau he kàri ako, whakaako hoki 4. Ngà Whàinga 5. Te ekenga paetae mò te hunga Moana-nui-à-Kiwa i te màtauranga matua: Ngà wàhanga whakahirahira mai i ngà rangahau nà Ako Aotearoa i tautoko 6. Ngà Pànui Whakaahua mò Te Ako i te Pakeke te kàpuinga katoa 7. Ngà tohu whakatairanga 8. Te Whakamanawanui mò te Kairangi: He aratohu mò ngà kaiako màtauranga matua 9. Self-Assessment for Quality: How do you know good when you see it? 10. He Rautaki mò te Whakaoho i ngà Àkonga i tètahi Horopaki Hanumi The GPPG funding enabled me to push what was a routine evaluation process into a far more complex examination. The audio visual option provided the scope to actively demonstrate a collaborative repackaging and delivery of a teaching service offered to students who for cultural and personal reasons are often the least confident about seeking academic assistance. Dr Margaret Henley (Te Whare Wānanga o Tāmaki Makaurau), kaiarataki o He wāhanga i āta whakahāngaitia hei whakapiki i ngā taumata aromatawai mō ngā ākonga Māori, Moana-nuia-Kiwa tau tuatahi Pukapuka Ritenga Mahi Pai kua oti te whakarārangi i whārangi 39. Te Paetukutuku o Ako Aotearoa 43

48 Te Whakarāpopoto i Ngā Mahi ki tā te Mahere Pakihi 2014 Tà tènei wàhanga o Te Pùrongo à-tau he whakaràpopoto i ngà mahi a Ako Aotearoa ki te mahere pakihi Kua oti ngà whàinga te whakaràrangi hei tàhuhu rautaki i tà màtou Mahere Rautaki Tāhuhu Rautaki 1: Te ārahi i te whakapikinga mahi màtauranga i Aotearoa, te rāngai mātauranga matua o Aotearoa 1 Ka whai màtou i ngà kòtui pakari ki ngà kaiwhaipànga maha huri noa i te ràngai matua o Aotearoa, hei kawe whakamua i te kairangi i te whakaakoranga matua Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka hua ake he whakaritenga kòtui, me te àwhina a Ako Aotearoa, kia kitea te tàpiritanga hua E kore e heke iho i te $250,000 ngà àwhina ki ngà mahi e ngà hoa kòtui kaupapa 2 Ka àrahi ka tautoko hoki i ngà kaupapa huri tikanga me ngà kòkiri whakapiki i ngà putanga àkonga Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka pai te rere o ngà kaupapa kòtui o tènei wà, hei whakapiki i te hua mò ngà àkonga Ka màrama tonu i ngà aromàtainga pànga o ngà kaupapa kua oti he whakapikinga pùkenga ritenga mahi, he whàinga hua hoki ki te àkonga Ka whakahaeretia he hui whakawhiti whakaaro hei tautoko i ngà kaupapa matua e haere tonu ana i tènei wà Kua tutuki te whàinga E rua ngà mahi kòtuinga hou kua whakatùria, ko te wàriu katoa $201,675; te wàriu o te takoha o te kaituku $123,675 (61%). $254,075 (52%) i tukua mai e ngà hoa kòtui kaupapa mò ngà mahi Te tapeke katoa mò 2014 o ngà whakaùnga ki ngà whàngainga mahi kòtui, e $487,074. Ngà tutukinga: 25 o ngà kaupapa à-motu 26 kei te pai te rere haere. Kua whakaputaina te pùrongo aromàtai pànga mò ngà kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu i tutuki, i Hòngongoi Ka whakaputaina te Wàhanga 2 o tènei pùrongo mò ngà kaupapa Tari à-rohe 81 kua oti, hei te Hui-tanguru E kì ana ràtou neke atu i te 10,000 ngà kaimahi (5,000 ngà kaimahi whakaako, e 5,000 ngà kaiwhakawhiwhi mahi i roto i ngà mahi whakangungu i te wàhi mahi) ka whai hua/kua piki rànei à ràtou mahi i muri i à ràtou kaupapa. Kua pà tènei ki tòna itinga 81,500 àkonga, mohoa noa nei. I tù te Wànanga Whakawhiti Whakaaro mò ngà Rangahau e Haere ana i Tènei Wà mò ngà apataki rangahau, mai i te Hòngongoi, i runga i te mahi kòtui ki Rangahau Màtauranga o Aotearoa. 54 ngà tàngata i tae ake ki te hui, à, 100% o ngà kaiwhakautu rangahau (60% te pàpàtanga whakautu) i kì, he whai hua/tino whai hua mò te whakapiki i tà ràtou kaupapa. I tù ètahi Wànanga Whakawhiti Whakaaro mò ngà Rangahau e Haere ana i Tènei Wà i ò màtou Rohe ki te Raki, ki te Tonga anò hoki, i te marama o Whiringa à-rangi, à, 19 ngà kaupapa i kapi, 47 te tokomaha o te hunga i tae ake. 44 Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi 2014

49 3 Ka àrahi ka tautoko hoki màtou i te whanaketanga o te hautùtanga màtauranga i te ràngai matua hei whakapiki i ngà hua ki ngà àkonga Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka whakawhanaketia tonutia e Ako Aotearoa ngà whakawhiti kòrero mò te whakapakari ngaiotanga Kàore e iti iho i te toru ngà wànanga nunui i tù i roto i te tau hei tautoko i te hautùtanga màtauranga puta noa i te ràngai 4 Ka whakanui màtou i te kairangi o whakaakoranga, ka whakapiki hoki i ngà tùmanako kaiwhaipànga mò te màtauranga matua Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka whakapikia, ka whakawhànuitia hoki te kòtaha o ngà Tohu Whakaakoranga Kairangi, mà te whakawhànui i te matahuhua o te hunga whai wàhi mai, me te whànuitanga atu o ngà pàpàhotanga. Ka whakapikia te kòtaha o Kàhui Manukura mò Te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa, mà te kawe i ètahi rà nui, kia kaua e iti iho i te rua, i ia rohe, i ia rohe. Kei te tika te haere; kua piki ki tua i ngà whàinga i tùmanakotia mò ngà wànanga Kei te haere tonu ngà whakawhiti mò te whakapakari ngaiotanga ki te Australian Office for Learning and Teaching, Council of Australian Directors of Academic Development me te Higher Education Academy, Peretania. I tù he Wànanga Rautaki Tuwhera mò ngà Graduate Attributes (i te taha i a HERDSA) i te marama o Paenga-whàwhà (~40 te hunga i tae ake), Te Ara Whakamana (ngà whakawhitinga kura tuarua ki ngà kura wànanga) with me CSMP i Pipiri/Hòngongoi (neke atu i te 200 tàngata i tae ake). I hautù tahitia te Wànanga Rangahau o NZVET i te taha o te ITF i te marama o Whiringa à-nuku (101 te hunga i tono) me te Educating the Health Workforce Forum (he mea hautù tahi ki Health Workforce New Zealand) i Whiringa à-rangi (71 ngà kanohi i puta mai). I tù Enhancing the Student Voice at ITPs i te marama o Paenga-whàwhà (i te taha o Te Ròpù Àkonga o te Uniana o Aotearoa) à, i tino mihi tòna pai e te hunga i tae ake, à, 16 o ngà ITP 18 i tuku kanohi mai. I takea mai tènei wànanga i à màtou mahi Student Voice, à, ko tètahi wàhi mìharo ko te whàinga wàhi mai o sparqs (Student Participation in Quality, Kotirani) i tùtaki ki ngà àpiha kàwanatanga i tà ràtou pekanga mai. Tètahi wànanga i àta tonoa mò ngà kaihora NZDE/ BEngTech: I tù te Alternative Engineering Pathways Professional Forum i te marama o Whiringa à-rangi (30 te hunga i tae ake) hei wàhi o tètahi kirimana mò Te Amorangi Màtauranga Matua mò te whakapiki ara mò te màtauranga pùkaha (tirohia Wàhanga 20). I whakawhanaketia tètahi hòtaka mò Aromatawai à-kiri Aromàtai i runga i te mahi tahi ki Evaluation Consult, kua oti hoki te wàhanga tuatahi o ngà awheawhe (tirohia wàhanga 16). He tino angitu ngà tohu; i haere he àhuatanga i ngà rohe hei whakapiki i te kòtaha: 37 ngà ingoa i whakaurua mai (e whà te whakapikinga ake mai i tèrà tau, à, ko te tuarua tènei tau mò te maha o ngà ingoa kua tae mai ki a màtou). E rua ngà tohu Kaupapa Màori i tènei tau, ko tètahi i riro i a Tàkuta Karyn Paringatai (Te Whare Wànanga o Òtàgo), i tòna whiwhinga te Tohu Takiri o Te Ata, te tohu a te Pirimia (kàore he tohu Kaupapa Màori i te tau 2013). Ko Teresia Teaiwa (Te Whare Wànanga o Te Upoko-o-Te- Ika-a-Màui) tà màtou toa Moana-nui-a-Kiwa tuarua. I hautùtia he awheawhe whakapakari kòpaki e te Tari ki te Raki. I whakawhànuitia ngà pùrongo i te ao pàpàho i tènei tau, inà hoki, i tuku pùrongo a TVNZ me Whakaata Màori ki te ao, e ono ngà ngà uiuinga reo irirangi i rangona e te motu, me te puta o ètahi pùrongo i ètahi atu màngai pàpàho e whitu. Kua whakarewaina e te Kàhui Manukura à ràtou puka tuatahi e rua: Te Whakamanawanui mò te Kairangi: He aratohu mò ngà kaiako màtauranga matua A Guide for Tertiary Teachers. Volumes I and II. 16 ngà hui à-rohe i tù, he mema Kàhui Manukura kei roto, nà ngà Tari à-rohe i whakahaere, tae atu ki ètahi hui Whakatipu Pùkenga e rima mò Excellence in Teaching: 3 Points of View, à, i whai wàhi ngà mema Kàhui Manukura ki ngà whakaaturanga e whà i ngà hui mò te Festival of Education i tù rà i Tàmaki Makaurau me Te Whanga-nui-a-Tara i Poutùte-rangi. I tù te hui wànanga o te Kàhui Manukura i Hakihea. Ko te wàhanga o te ahiahi tuatahi i wàtea ki te ràngai, à, e 83 huia katoatia i rèhita (21 ngà tàngata ehara i te mema Kàhui). Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi

50 Tāhuhu rautaki 2: Te whakamahi taunakitanga hei whakapiki i ngā mahi huri noa i te rāngai mātauranga matua Topic Heading 5 Ka tino tautoko màtou i ngà kaimahi me ngà whakahaere kia hanga ritenga whakaako, akoranga maha ka urupare ki te matahuhuatanga o ngà àkonga i ngà horopaki ahurea, pàpori hoki Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka tutuki te whàinga kia eke te moni whiwhi $130,000 mò te whakatipu pùkenga, kia tino whakapikia te angitu o ètahi ròpù àkonga matahuhua 10 ngà awheawhe whakatipu pùkenga ka oti te whakarite i te roanga o te tau Kaua e heke iho i 90% òrau o ngà tàngata whai wàhi e kì ana he whai hua/tino whai hua ngà mahi o te awheawhe Kaua e heke iho i te 50% òrau o ngà kaiwhakauru ki ngà pùrongo hui mò te whakatipu pùkenga e kì ana kua puta he huringa ki à ràtou mahi i te tirohanga o muri mai 6 Ka whàngai pùtea ngàtahi màtou ki ngà kaupapa huri tikanga mò te whakaako me te ako e tino kitea ai he hua mà te àkonga Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka màrama tonu i ngà aromàtainga pànga o ngà kaupapa kua oti he whakapikinga pùkenga ritenga mahi, he whàinga hua hoki ki te àkonga Ka whakaarahia he takoha mai i te hunga whiwhi pùtea o te $654,000, mà roto i ngà kaupapa whakataetae pùtea kaupapa I tino eke ki ngà whàinga mò ènei: 103 ngà awheawhe i whakahaeretia i te tau 2014, 1517 te hunga i tae ake. Ngà moni hua i mua i ngà utunga mà màtou i te tau 2014: neke atu i te $299, ngà awheawhe hou i tàpaetia i % òrau o ngà tàngata whakautu tirohanga e kì ana he whai hua, he tino whai hua rànei ngà mahi o ngà awheawhe. E 96% te pàpàtanga whakautu, ko tòna 94% tènei o ngà kaiwhaiwàhi. Nà Te Kura Matatini ki Òtàgo i whakatù tètahi wànanga whakaràpopoto i te mutunga o ngà awheawhe e ono i whakatùria i % o taua hunga i rèhita i te tirohanga whai i muri mò te ako me te whakaako mà ngà matapaki Moodle o Te Kura Matatini ki Òtàgo, ngà matapaki hoki/ rànei i te awheawhe whakaràpopoto. I tua atu i tènei, e 28 ngà hui whakatipu pùkenga kore-utu kua hautùtia e ngà tari à-rohe (864 huia kataotia i tae ake). Kua tautokona hoki e ngà tari à-rohe ètahi atu hui nunui nà roto o ITENZ, ACE, me ètahi atu ròpù. Kua tutuki; kua puta ki tua i te whàinga takohatanga pùtea mahi ngàtahi: Nà te aromàtainga o ngà kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu 27 me ngà kaupapa Tari à-rohe 81 i whakaatu te pànga (tirohia te wàhanga 2). E 5 ngà kaupapa whakataetae Pùtea Kaupapa à-motu i tìmata i tènei tau; wàriu o te katoa $1.6m; takoha nà te hunga whiwhi pùtea $0.8m (52%). 22 ngà kaupapa i whàngaia i tènei tau, mà roto i te pùtea Kaupapa Tari à-rohe. Te wàriu huia katoatia $750,526 (takoha nà te hunga whiwhi pùtea 70%) 46 Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi 2014

51 Te Tāhuhu Rautaki 3: Te Hìkoi Whakamua He whakapiki i te āhua o ngā mahi mō te iwi Māori, otirā mō te motu Topic Heading 7 Ka whakapakari whanaungatanga màtou i roto i ngà hononga e whai hua ai mà ngà àkonga, mà ò ràtou whànau, hapù, iwi, me ò ràtou hapori Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: He ròpù Màori pakari, whai mahi nui i roto i te Poari, te Rùnanga Màori me ngà ròpù tohutohu Ka oti te waihanga e toru, kaua e heke iho, ngà hononga ki ngà hapù, ki ngà iwi me ngà whakahaere Màori 8 Ka whakapakari màtou i ngà pùmanawa whakaroto o tènei whakahaere, hei whakapiki i te horanga àwhina mò te Màori i te màtauranga matua roto i te hòtaka mahi katoa o Ako Aotearoa. Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ko ngà mahi Kaupapa Màori te pùtake me te pou herenga o te whanaketanga me te horanga o te katoa o ngà mahi a Ako Aotearoa 9 Ka hanga kaupapa auaha, takatika màtou, arà, ngà kaupapa i puea ake i ngà taunakitanga, hei tautoko i ngà kaiako Màori, i ngà kaihautù akoranga Màori, me ngà kaiako i ngà àkonga Màori, kia pai ake ai à ràtou mahi mò à ràtou àkonga Màori, me ò ràtou whànau, hapù, iwi, me ò ràtou hapori anò hoki Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Kei te makoha haere te hiahia o te tangata ki te hòtaka o Ako Aotearoa i te taha o ngài Màori i te ao màtauranga matua, mà te Màori anò hoki. Kei te piki haere tò màtou ingoa i runga i tà màtou mahi tautoko i ngà kaupapa nà te Màori i arataki Kua tutuki: Kua whai tìrewa whai mana te Rùnanga Màori: Te Taunaki me Te Aroturuki mò te whanaketanga me te aroturukitanga o te kaupapa. Kua kì ètahi whàwhàrua i te Poari i ngà mema Rùnanga Màori hei mema Poari Tàrewa. He kanohi Màori kei te pìkau i ngà mahi i ngà Ròpù Tohutohu à-rohe. Kei te haere whakamua tonu te whanaungatanga ki a Ngàti Raukawa, kei te whakahoahoa tahi tonu ki a Ngài Tahu i a ràtou e whakatakoto tikanga ana mò Tuia Te Ako 2015 i Òtautahi, à, kei te hanga pipiritanga hou ki Te Wànanga o Aotearoa kia hanga ràtou i à ràtou tohu whakaako motuhake. Kei te haere tonu: I whakaae te Rùnanga Màori me te Poari ki te kòkiri i tètahi tirohanga ahurea mò Ako Aotearoa i tìmata i te marama o Hakihea. I whakatùria he Kaihautù Tuarua Màori i Hakihea, i muri i tètahi arotakenga anga whakaroto. I tìmata he akomanga reo Màori auau mò ngà kaimahi katoa i Mahuru I tohua te Kaituku Senior Project Manager i te marama o Here-turi-kòkà Ngà mahi kei te haere i tènei wà: E rua ngà awheawhe whakaako Màori hou kei te mahia i tènei wà Teaching in the dark (me Karyn Paringatai), te tikanga ka oti hei a Pipiri 2015, me Kia eke ki te taumata 2, ka oti hei a Hòngongoi E whà ngà hui ka tautokona: Te Toi Tauira mò te Matariki, Te Huinga Tauira, Te Pae Roa me ATLAANZ. Kua whakatùria he whanaunga tauturuturu, pakari hoki ki te Tapuae o Rèhua, te wehenga màtauranga matua o Ngài Tahu, nà te whàngai pùtea ki te kaupapa rangahau He Toki ki te Mahi, me te hautùtanga tahitanga o Tuia Te Ako Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi

52 10 Ka àta whakatairanga ka tiri hoki i te akoranga mò ngà kaupapa Màori ki te ràngai màtauranga matua katoa Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Kua oti tà màtou hòtaka whakatipu pùkenga, i puea ake i ngà taunakitanga, mò te hunga ehara i te Màori e mahi tahi nei me ngà àkonga Màori, te whakawhànui, hei whakatutuki i ngà hiahia i àta tohua i roto i te ràngai Topic Heading Kei te haere tonu: I tìmata te kaupapa Hei Toko i te Tukunga i te marama o Here-turi-kòkà 2014, hei hora i tètahi rauemi whakatinana hukihuki mò Focus Area Four of Ka Hikitia, hei kahupapa mò tètahi hòtaka whakatipu pùkenga, mò te hunga ehara i te Màori e mahi tahi nei me ngà àkonga Màori, i te màtauranga matua. Kua oti tètahi taputapu whakaako, aromàtai i takea mai i ngà Kaupapa Màori (Te Tiepa Ako) te whakawhanake hei wàhi o tètahi rauemi whakatinana, i poua ki runga i ngà ritenga mahi Kaupapa Màori tòtika me ngà huihuinga takirua hoki ki ètahi tàngata mai i te ràngai màtauranga matua. Kua tuhia he whakaràpopototanga hukihuki mò ia ràrangi iti e rima o te màtauranga màtua, hei wàhi mò te kòkiri e marohitia nei. Tāhuhu rautaki 4: Ka tautoko i te ahunga whakamua o te hunga Moana nui-a-kiwa mā ngā putanga mātauranga matua pai ake mō te hunga o Moana-nui-a-Kiwa 11 Ka takawaenga màtou i te whakawhiti whakaaro me te taukumekume whakaaro i waenga i ngà kaihautù Moananui-a-Kiwa i Aotearoa, mò te whakapiki i te ekenga taumata mò te hunga o Moana-nui-a- Kiwa i te màtauranga matua Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka oti tètahi hui nui hei whakahiato i ngà kauhautù Moana-nui-a-Kiwa i te màtauranga matua te hautù, te tautoko rànei e Ako Aotearoa Ka puta, ka whakatairangatia hoki tètahi rauemi whakaràpopoto i ngà kitenga, hei hora hoki i ngà tohutohu mò ngà mahi mai i ngà mahi a Ako Aotearoa mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa, mohoa noa nei 12 Ka tautoko màtou i ngà kaiako Moana-nui-a-Kiwa i te màtauranga matua Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka tautokona ngà kaihautù Moana-nui-a-Kiwa e ara mai ana, mà te whakatùranga o tètahi hòtaka tohu/karahipi Te whakariterite hui mò 2015; ka whakaputaina hoki he rauemi: Kei te tùhuratia ètahi huarahi whakahuihui i ngà kaimahi Moana-nui-a- Kiwa màtàmua i te màtauranga matua, nà màtou i tautoko i te hòtaka àrahi matua o MPIA i ènei tau tata. I whakarewaina Te ekenga paetae mò te hunga Moana-nui-à-Kiwa i te màtauranga matua: Highlights from Ako Aotearoa-supported research i te wànanga o APSTE i te marama o Hòngongoi. Ka kawea whakamua hei te 2015: Kua tàrewa mai ètahi matapaki ki te Institute of Directors mò ètahi huarahi whakatipu pùkenga mà Ako Aotearoa hei tautoko i ngà kaimahi, hei wàhi mò tètahi hòtaka karahipi. 48 Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi 2014

53 13 Ka tiri màtou i ngà ritenga mahi papai, ka whakatairanga hoki màtou i te rangahau mò te whakapiki i ngà ritenga mahi màtauranga matua mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka tìmataria tètahi kaupapa matua, neke atu rànei hei tautoko i te ekenga taumata o ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa Ka màtaia tètahi kaupapa rangahau mò ngà whakawhitinga o ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa, i runga anò i ngà kòrero tahitanga ki te ràngai, à, ka whakahàngaitia i ngà wà e tika ana ki ngà mahi mò ngà mahi whakatakoto ata e àrahina nei e MPIA 14 Ka hora màtou i ngà whàinga wàhi whakapakari kaimahi mò ngà whakahaere màtauranga matua e whakapikia ai ò ràtou pùmanawa tautoko i ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka whakawhànuitia ngà tautoko whakatipu pùkenga hei whakapiki i te ekenga taumata o ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa Nà ngà whakahokinga aromàtai i tohu kua piki haere ngà ritenga mahi Ngà tutukinga: I tìmata tètahi kaupapa NPF nà Margaret Southwick o Whitireia Aotearoa i àrahi, arà, Articulating and implementing a pedagogy of success for Pacific students in tertiary education, i te marama o Poutù-te-rangi. I waitohutia tètahi kirimana whàngai pùtea mò tètahi atu kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu matua, Language in the trades, i Paenga-whàwhà 2014, à, he wàhanga Moana-nui-a-Kiwa whai take kei roto. I whakaputaina tètahi inoi kia whakatakoto kaupapa, mò ètahi kaupapa e toru $100,000, à, e whà whakareanga te maha o ngà tono ki runga ake i te katinga. E toru ngà kaupapa i kòwhiria kia whàngaia ki te pùtea, tìmata i Hei àwhina ia kaupapa kia tohu i te huarahi hei whakapiki i ngà pai o ngà whakawhitinga mò ngà àkonga Moana-nui-a-Kiwa. Ngà tutukinga: I ngà koata 1, 2 me 3 i tù ètahi hui whakapakari tekau e kìia ana ko Successful teaching strategies for Pacific Learners, à, 136 ngà tàngata i tatù mai. Hei wàhi o tènei, ko te whakahoutanga o te awheawhe o tènei wà i àta tàreia mò ngà kaiako i te hunga Moana-nui-a-Kiwa i te Waipounamu. I wàtea hoki tètahi awheawhe tuarua, Educational practices that benefit Pacific learners, mai i te koata tuatoru. E whà ngà awheawhe i tù, e 80 te tokomaha i tae ake. 96 o ngà tàngata i whakahoki kòrero i kì he whai hua/tino whai hua te awheawhe mò te whakapiki i à ràtou ritenga mahi (60% te pàpàtanga whakautu) Te tāhuhu rautaki 5: Kia whai taringa, kia whāia te reo o te ākonga 15 Ka mahi nui màtou ki te tautoko i te whakakahanga ake o te awe o ngà àkonga ki runga i te kounga o tò ràtou whakaakoranga, akoranga hoki Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka whakaputaina tètahi tirohanga ki ngà whakaaro àkonga mò te kounga o te màtauranga matua Ka aromàtaia te kaupapa Regional Learner Panels o Te Ròpù Àkonga o te Uniana o Aotearoa Ngà tutukinga: Kua whakaputaina e Te Ròpù Àkonga o te Uniana o Aotearoa ètahi pùrongo e whà mai i à ràtou pae tohutohu tuihono ki tò ràtou pae tukutuku (130 ngà tàngata i ngà pae nei). Nà te kaiàwhina ngàtahi nà Squiz i whakaputa tètahi màtàrere poto mò te kaupapa, me ngà hua o te hui tuihono o ngà pae tuatahi i tù rà i te marama o Whiringa à-nuku I arotakea te kaupapa i waenga i te marama o Whiringa à-rangi I waenga i te 120 me te 178 ngà àkonga i whai wàhi ki ngà pae e whà. I whakamahia ngà whakahokinga whakaaro mai i te pae whakamutunga hei whakaawe i ngà huringa ki StudyLink mò Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi

54 16 Ka tautoko màtou kia wàtea mai he mòhiotanga haratau òna whakaritenga mò te kounga me ngà putanga ako o te màtauranga matua, mà ngà àkonga me ngà kaimahi Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka mahi nui hei tautoko i ngà TEO ki te whakapakari i a ràtou anò, mò te mahi arotake kounga aromàtai Ka tiria ètahi tauira e toru, kaua e iti iho, mò ngà ritenga mahi pai mò ngà whakahaere, puta noa i te ràngai 17 Ka àhukahuka anò màtou he tirohanga motuhake tà te àkonga Màori, he tirohanga motuhake tà te àkonga Moana-nui-a-Kiwa, à, e tautoko ana i a ràtou ki te whakaputa i ò ràtou tùmanako mò te kounga tiketike o te whakaakoranga, me te akoranga e tutuki ai ò ràtou hiahia Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka whakawhanaketia he kòkiri i runga i te mahi tahi ki te Mana Àkonga e arotahi ana ki te reo o ngà àkonga Màori Ka whai kanohi àkonga kawe i ngà mahi mò ò màtou Rùnanga Màori, Moana-nui-a- Kiwa, me ngà Ròpù Tohutohu i ngà Tari à-rohe e toru katoa. Ngà tutukinga: Topic Heading I runga i te mahi kòtui ki Evaluation Consult kua whakawhanaketia e màtou ètahi awheawhe, nà Te Mana Tohu Màtauranga i whakamana, mò te aromatawai à-kiri aromàtai, mò ngà kaiwhakahaere me ngà kaimahi puta noa i te ràngai màtauranga matua. E 7 ngà awheawhe whakamàtautau i tàpaetia, neke atu i te 250 ngà tàngata i puta mai Ka eke ki te tapeke awheawhe whànui e 7 i tù (6 tuwhera; 1 mò ngà mema anake) kua oti te whakarite, à, 115 ngà tàngata i tae ake, hei wàhanga o tà màtou hòtaka whakatipu pùkenga. Kua tutuki te kaupapa. Kua oti ètahi puka poto e rima mò Organisational Self-assessment: Implementing Effective Practices te whakaputa ngàtahi e Te Mana Tohu Màtauranga me Ako Aotearoa, à, i tukua ki te ao i te marama o Haratua. Kua tutuki mò te nuinga: Kua whai wàhi Te Mana Àkonga ki te pae tohutohu àkonga o Te Ròpù Àkonga o te Uniana o Aotearoa. Kua whai kanohi àkonga i te Rùnanga Màori, i ngà Ròpù Tohutohu e toru katoa o ngà Tari à-rohe; à, kei te takatù te Rùnanga Moana-nui-a-Kiwa ki te whakahou i òna mema àkonga. Tāhuhu rautaki 6: Te noho hei pūtake mō ngā kaupapa here me te whakatinana 18 He whakahaere motuhake màtou, nà reira ka tìkina e màtou he pùtake taunaki pakari i mua i tà màtou kòrero ki ngà kaiwaihanga kaupapa hei tautoko i te whakapikinga ake o te whakaakoranga me te akoranga matua Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: He whàinga wàhi whai hua ki ngà tukanga torotoro whakaaro tùmatanui katoa mò ngà kaupapa here matàuranga matua katoa Kua tutuki i runga i te hìkaka: Kua noho hei mema mò te ròpù mahi o Te Mana Tohu Màtauranga mò ngà Aratohu Tòkeke mò ngà Tohu i te tìrewa hou. Kua noho hei hoa mahi tahi ki MoE i te whanaketanga o te Hui Tuamata o ITES hei Pipiri. Kua tuhia he tàpaetanga ki te puka torotoro whakaaro o Te Amorangi Màtauranga Matua, arà, Information for students. Kua heamana ngàtahi i Te LRG i te taha o Te Tàhuhu o Te Màtauranga. Kei te heamana tètahi kaimahi nò Ako Aotearoa i te Ròpù Whakahaere te Arotake i Whakahautia mò ngà Tohu Màtauranga Taketake, à, kei te àrahi ngàtahi, he whai haepapa hoki ki te Ropù Whakahaere mò te Arotake i whakahautia mò ngà Tohu Kaiako. 50 Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi 2014

55 19 Ka àrahi màtou i te ràngai mò ngà take ka kìa he kaupapa rautaki mò te màtauranga matua, mà roto i ètahi kaupapa takitahi Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka whakatùria e màtou ètahi hui wànanga rautaki e toru, kaua e heke iho, mò ngà kaupapa here me ngà ritenga mahi Ka whakaputaina ngà kitenga whakaràpopoto o aua hui wànanga, hei kawe whakamua i te taukumekume i aua wàhanga 20 Ka tino tautoko màtou i ngà hononga i waenga i ngà kaimahi màtauranga, ngà kairangahau, ngà kaiwhakawhiwhi mahi me ngà kaiwaihanga kaupapa here, hei whakapiki i te painga ake o ngà mahi Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: E rua ngà màtainga o ngà kauapa nà Ako Aotearoa i whàngai, i whakaritea, me te arotahi ki ètahi tohutohu hei whakapiki i ngà ritenga mahi, hei àwhina hoki i ngà whiriwhiri kaupapa here Ngà tutukinga: I whakatùria ètahi hui wànanga e rima, inà rà i te Wàhanga 3. I whakarewaina te Ara Mahi Auaha e ngà Minita e Joyce ràua ko Parata i Te Ara Whakamana. I whakaputanga ètahi whakaturanga matua i tò màtou pae tukutuku. I horaina tètahi pùrongo poto Self-directed learning an Ako Aotearoa opinion, i àta tonoa e Te Amorangi Màtauranga Matua, i te marama o Hakihea. Ngà tutukinga: I whakarewaina te Success for Pasifika in Tertiary Education i Hòngongoi (tirohia te wàhanga 11). I whakarewaina a Learning in and for Work: Highlights from Ako Aotearoa Research i Whiringa à-nuku i te Wànanga Rangahau o NZVET. I hoatu te Improving Pathways to Engineering Education: Summary Report ki Te Amorangi Màtauranga Matua i te Hakihea 2014 (i whakaputaina ki tà màtou pae tukutuku i Kohi-tàtea 2015). Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi

56 Tāhuhu rautaki 7: Ka takoha ki Aotearoa, ki te ingoa pai o Aotearoa i te ao whānūi, mō te mātauranga matua tiketike nei te Topic kounga, Heading me te auaha hoki 21 Ka mahi tàhi màtou me ngà hoa kòtui o tàwàhi o tènei wà ki te tautohu i ngà whàinga wàhi i te taha o hoa kòtui hou hei takoha ki te taukumekume ào whànui mò te whakaako me te ako Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka whakamahanatia ngà here me ngà kòtuinga mahi tahi ki te Higher Education Academy, Ingarangi, me te Office for Learning and Teaching, Australia, à, ka whàia tètahi atu hononga ki tàwàhi kia kotahi, neke atu Ka tautoko i te takoha o ngà màtanga o te ao mò te matapaki mò te akoranga me te whakaakoranga i te màtauranga matua i Aotearoa Ka eke ki te toru ngà kauwhau à-ao whai kiko mà ngà kaimahi o Ako Aotearoa 22 Ka àrahi màtou i te tiringa o ngà pùkenga o Aotearoa mò te whakapiki i te kounga o te màtauranga matua Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka tùhuratia ètahi whàinga wàhi tohutohu à-ao Ka tupu te hiahia à-ao mò à màtou rauemi akoranga, whakaakoranga hoki Ngà tutukinga: I peka atu ki te Higher Education Academy, Ingarangi i Paenga-whàwhà, hei huaki i ngà matapaki mò te mahi tahi. I waitohutia he MoU ki te Office for Learning and Teaching, i Ahitereiria i Pipiri. Tèrà ètahi kaupapa mahi tahi kei te kòrerotia. Kua tipu te whanaungatanga ki sparqs, Kotirani (tirohia Wàhanga 3). Kua tautokona/hautùtia he hui, he whakaaturanga ngàtahi ki ètahi màtanga à-ao e iwa. E ono ngà whakaaturanga/awheawhe nà ngà kaimahi a Ako Aotearoa i kawe, i Peretania i Ahitereiria hoki. Te ahunga whakamua Kua pòwhiritia ètahi kaimahi e rua kia hora awheawhe i te University of the Sunshine Coast i Mahuru. 24% o ngà tikinga ake i tò màtou pae tukutuku mò 2014, nò tàwàhi, ehara nò Aotearoa. Ētahi atu tūtohu matua rautaki mahi mō Ka tutuki ngà whàinga pùtea Te tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka hua mai tètahi atu tahua $172,000 mai i ngà mahi whakahoki utunga, mà ngà tautokonga, hei whakaatu kei te pìrangitia à màtou ratonga e te ràngai Ngà tutukinga i eke rawa: Ko ngà tahua mò te tau mà roto i ngà wànanga, i ètahi atu mahi kirimana, mahi tohutohu, me ngà taunakitanga, i eke ki te $199,100 (hàunga ia ngà whakapaupau). 52 Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi 2014

57 24 Ka hanga i ngà pùmanawa tohutohu rangahau hoki Te tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka whakapakaritia ngà pùmanawa kòpaki tohutohu, hora ratonga hoki o Ako Aotearoa i roto i te tau 25 Me hanga i ngà rawa whakaroto Ngà tùtohu matua o ngà mahi i tutuki: Ka tìmataria te whakawhitinga o te pae tukutuku ki Drupal 8 Ka tùhuratia ngà whiringa CRM Ka whakapakaritia ngà pùnaha pùrongo pùtea Kua tino ahu whakamua: Kua tìarotia te ràrangi kaimahi me ngà tukunga kirimana, i runga anò i te rere o ngà mahi kaupapa. I tutuki tètahi kaupapa huringa i te mutunga o Hakihea, kua hangaia ètahi atu tùranga wà kikì tùmau e rua: Tètahi Kauhautù Tuarua Ratonga, tètahi tùranga tautoko i tènei me tètahi Kaihautù Tuarua Màori (hei whakakapi tènei tùnga i te tùnga Kaihautù Màori o mua). He pai te ahunga whakamua mò te àhua o ngà atamira whakahaere tukutuku puna wàtea hou: Kàore anò te Drupal 8 kia wàtea mai, nà reira i huri ai màtou ki te whakakapi i te pùnaha toa hokohoko, rehita hoki o Uberkart ki tètahi pae ecommerce hou i roto i Drupal 7. I tutuki pai tènei mahi. Nà konei kua whakaràrangi kètia te whakatinanatanga o CRM, engari kei te haere tonu ngà mahi whakawhanake i ngà tukanga pakihi o raro e tika ana. Kei te wàtea a Xero inàianei hei pùnaha kaute karapiti, me te whakauru mai o ngà raraunga pùtea mò 2013 me ngà Koata 1, 2 hoki o 2014 ki roto i te pùnaha. Whakaràpopototanga Tùtohu Matua Pùtea mò

58 Whakarāpopototanga Tūtohu Matua Pūtea mō 2014 Ngà Whàinga Poto Takoha Ràngai mò 2014 WÀHANGA WHÀINGA POTO KUA TUTUKI WHAKAMÀRAMA Ngà pùtea whakataetae, pùtea Kaupapa Tari à-rohe (takoha nà te hunga i whiwhi) Ngà kòtuinga hàpai utunga ngàtahi ki ètahi atu mana, whakahaere rànei Te hua tahua mai i ngà ratonga i namatia katoatia $950,000 [1] $1,350,087 Te wàriu katoa o ngà kaupapa i tonoa i te tau 2014 e $2.3 miriona $250,000 $254,075 Te wàriu katoa o ngà mahi i 2014, e $487,074 $302,000 [2] $499,100 Kei waho ngà whakapaupau i te whika i tutuki NGÀ TAPEKE $1,502,000 $2,103,262 Whakamàrama Poto: 1. Hei tohu tènei whàinga poto mò te pùtea katoa ngà tàngata whiwhi i takoha i te tau 2014, e ai ki te mahere pakihi, ehara i te huinga o te takoha o te hunga whiwhi i 2014 i tùmanakotia i ngà hoahoatanga i te tìmatanga (te whàinga poto i mua, e $654,000) 2. Kàore ngà takoha òrite te uara ehara i te moni i uru ki konei 2014 Ngā kaupapa hou Ngà kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu whakataetae i tonoa mò 2014 Ako Aotearoa Fundee Orgs Subtotals Pùtea Kaupapa à-motu 5 $750,000 $827,092 $1,577,092 Ngà kaupapa Pùtea Kaupapa à-motu whakataetae i tonoa mò 2014 Ako Aotearoa Fundee Orgs Subtotals Pùtea Kaupapa à-motu 2 $78,000 $123,675 $201,675 Ko ngà Kaupapa Tari à-rohe i Àta Tonoa i te Tau 2014 Ako Aotearoa Fundee Orgs Subtotals Pùtea Kaupapa Tari ki te Puku 7 $70,000 $123,869 $193,869 Pùtea Kaupapa Tari ki te Tonga 8 $79,670 $246,266 $325,936 Pùtea Kaupapa Tari ki te Raki 7 $77,861 $152,860 $230,721 NGÀ TAPEKE 22 $227,531 $522,995 $750, Te Whakaràpopoto i Ngà Mahi ki tà te Mahere Pakihi 2014

59 Whakarārangitanga ā-pūtea Te Whakarārangitanga ā-pūtea Whakamàrama Poto Te Pùtea 2014 Ngà hua ki 31 Hakihea 2014 Tahua Utunga mai i Te Amorangi Màtauranga Matua 3,556 3,556 Ngà Karahipi TTEA Te Whakahaere TTEA 0 0 Huamoni ètahi Atu Moni Wàtea Pùtea Kòtuitanga 2 36 Whakataunga Mon Watea Tari à-rohe Te Kawe mai i ngà tuwhenetanga o tò mua tau (hàunga ngà whakamoatanga mò raurangi) 1,395 1,395 Ngà Whakapaunga Te Tahua Katoa 5,547 5,82 Ngà utu kaimahi Tae atu ki ngà Whakapaunga Whai Pànga me ngà Kaimahi Whai Kirimana 4 1,630 1,351 Te Whakapakari Kaimahi Te Rapu Kaimahi Ngà Tari à-rohe 0 0 Te Tapeke mò ngà TTEA Kàhui Manukura Ngà Pùtea Tautoko Te Paetukutuku Ngà Waitohu/Whakaputanga Pukapuka Te Pùrongo à-tau Te Hua i te Mahere Rautaki 10 6 Ngà Rauemi o ia rà Ngà Haerenga a Ngà Kaimahi Taputapu 15 0 Ngà komiti Ngà Hui Whakapakari a Te Poari Me Hanga i ngà Rawa Whakaroto Ngà GPPG Pùtea Kaupapa à-motu Pùtea à-kaupapa Tàri à-rohe Hui mò Tuia Te Ako Te Kaupapa Utu Whakahoki Ngà Kaupapa Utu Ngàtahi (Tà Ako Whakawhiwhinga) Whakaràngitanga à-pùtea 55

60 Whakamàrama Poto Te Pùtea 2014 Ngà hua ki 31 Hakihea 2014 Moni Taituarà: Ngà Kaupapa i àta Tonoa,kua Whàngaia Katoatia ki te Pùtea Rèti Whakahekenga Utu 6 6 Ngà Utu Whakahaere me ètahi Atu Utunga Tùmau Ngà Paihere Kei te Pae Tata Ngà Whakapaunga Katoa Tuwhene/Korenga Ngà whakaùnga i Pùrongotia mò mua Ngà whakaùnga i Pùrongotia mò mua kua whakahoutia Hàunga èrà kua ea Ngà Kaupapa Hou i Tonoa i te Mahi Whàngai Pùtea Kua ea Te Ràhuitanga Katoa mò ngà Whakaùnga mò mua 2363 Te tuwhene ka kawea whakamuatia ki Whakamàrama Poto: 1. I kake ake te hòtaka whakatipu pùkenga ki tua i te whàinga poto whakaroto o $200k. ètahi atu kirimana mai i Te Amorangi Màtauranga Matua 2. He kaupapa whàngai ngàtahi nà TLRI 3. He whakataunga mai i Te Wànanga Aronui o Tamaki Makaurau mò te Tari ki te Raki 4. He whakaritenga mò te Kaihautù Tuarua kàore anò kia tohua 5. He whakaritenga i whakawhànuitia mò te pò mò ngà Tohu 6. Neke atu i te rua whakareanga ake te taetae mai o ngà mema i tò tèrà rau 7. I whakarahia rawatia ngà whàinga wàhi mò te tautoko/whakawhanaungatanga 8. Kei raro i tènei te whakahoutanga ehokohoko o te pae tukutuku 9. Kua piki ake te auau o ngà hui o te Poari me te Rùnanga Màori 10. Kua noho mai he wàhi mò te Arotake Ahurea 11. Kàore i nui te tangotango 12. Kàore e whakaatatia ngà whakùnga mò mua o te $750, Kàore e whakaatatia ngà whakùnga mò mua o te $123, He mahi i whakawhànuitia hei tautoko i ngà tàhua tàpiri $220, Kàore e whakaatatia ngà whakùnga mò mua o te $239, Kàore anò kia namatia atu ngà rèti mò Massey me AUT 17. Ngà kaupapa i tòmuri te whakamana 56 Whakaràngitanga à-pùtea

61 Ngā Whakaritenga mai i te 31 o Hakihea 2014 Ngà rawa $ Ngà Rawa ki Tènei Wà Ngà Moni Wàtea 4,025,900 Pùtea haumi 1,800,000 Pàtaka taonga 68,193 Ngà Nama ka Tae mai 125,527 Ngà Rawa Katoa ki Tènei Wà 6,019,620 Ngà Rawa Kua Ita Taputapu Ngà Rawa Katoa 6,019,620 Ngà Utu ki Tenei Wà Ngà Nama hei Utu 392,173 Ngà Paihere Kei te Pae Tata 2,363,366 Ngà Utu Katoa ki tènei Wà 1,328,532 2,755,539 Ngà Utu Wà Roa - Ngà Utu Katoa 2,755,539 RAWA KATOA ATU 3,264,080 Whakaràngitanga à-pùtea 57

62 1 May 2015 Dr Peter Coolbear Ako Aotearoa National Centre for Tertiary Teaching Excellence Wellington Dear Mr Coolbear RE: 2014 Annual Accounts I can confirm that the University s financial statements have been audited by Audit New Zealand and that the scope of the audit covers the National Centre for Tertiary Teaching Excellence. As part of the audit no issues were brought to our attention in respect of the accounts for the National Centre for Tertiary Teaching Excellence accounts. Yours sincerely Carolyn Dimond Chief Financial Officer Office of the Assistant Vice Chancellor, Strategy, Finance, Information Technology & Commercial Operations PO Box Palmerston North 4442 New Zealand T He Whakapùmau Arotake

63 Mema o te Poari Ako Aotearoa Professor Bryan Gould CNZM Tùru Dr Graeme Benny Nà te heamana i tohu Associate Professor Donna Buckingham Ràngai Màtauranga Matua Greg Durkin Ràngai Màtauranga Matua Clare Hague Ràngai Màtauranga Matua Ivy Harper (I tohua motuhaketia mai i Here-turi-kòkà 2014 ki Whiringa à-rangi 2014) Wànanga/Te ràngai màtauranga Màori Dr Jennie Harré Hindmarsh Hapori/ Te ràngai màtauranga matua Jacqualene Poutu (I tohua motuhaketia mai i Here-turi-kòkà 2014 ki Whiringa à-rangi 2014) (mai i te rà o te Tohutanga) Wànanga/Te ràngai màtauranga Màori Emeritus Professor Tom Prebble Te kanohi o te Tumuaki o Te Kunenga ki Pùrehuroa Dr Peter Stevens Hapori Dr Margaret Merimeri Taurere Wànanga/Te ràngai màtauranga Màori Dr Gabrielle Wall (mai i Hakihea 2014) Ràngai Màtauranga Matua Mema o te Poari Ako Aotearoa 59

64 Te Rūnanga Māori ngā mema Anania Randall (Heamana) Mema o te poari Ako Aotearoa Ivy Harper Te Mana Àkonga (National Màori Students Association) Dr Kathie Irwin Te Ràngai Màtauranga Matua Ko Kelly Pender (mai i Pipiri 2014 Te Kuratini o Poike (Nà Te Kàhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa i whakaingoa) Jacqualene Poutu Hapori Màori Dr Turoa Royal Te Tauihu o Ngà Wànanga Professor Khyla Russell Te Kuratini o Òtàkou (Nà ngà Wànanga, Ngà Whare Takiura me Ngà Kuratini o Aotearoa i tohu) Ko Martin Stirling Ko Ngà Whakahaere Motuhake Mò Te Whakangungu (PTE) Professor Rawiri Taonui (Nà Te Kàhui Amokura i tohu) Margaret Merimeri Taurere Mema o te poari Ako Aotearoa Dame Iritana Tawhiwhirangi (Nà te Te Kòhanga Reo i tohu) 60 Te Rùnanga Màori ngà mema

65 Te Rūnanga Moana nui ā-kiwa - ngā mema Linda Aumua (Heamana) Te Pokapù Moana nui à-kiwa, Te Whare Wànanga o Wairaka Toleafoa Sina Aiolupotea-Aiono Te Tari Whakawhanake i ngà iwi o Te Moana nui à-kiwa, Te Whare Takiura o Manukau Feroz Ali (tae noa mai ki Hòngongoi 2014) Te Kura Umanga o Aotearoa Aiono Mino Cleverley Te Wànanga Whakangungu Moana nui à-kiwa Tapeni Fa alogo (mai i Here-turi-kòkà 2014) Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau Professor Peggy Fairbairn-Dunlop (tae mai ki Hakihea 2014) Te Wànanga Kaupapa Here Tùmataiti, Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau Fiso John Fiso Te Wànanga o Te Hàkinakina Aotearoa Walter Fraser Te Pokapù Moana nui à-kiwa, Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau Associate Professor Malakai Koloamatangi Te Kunenga ki Pùrehuroa Te Rùnanga Moana nui à-kiwa- Ngà Mema 61

66 Te Manu Mātauranga Lee Cooper (Heamana ngàtahi) Te Tira Whakahaere Eruera Tarena (Heamana ngàtahi) CEO, Te Tapuae o Rèhua Ngahiwi Apanui Ako Aotearoa Deborah Barton Te Tapuae o Rèhua Ivy Harper Te Mana Àkonga Hemi Inia Te Tapuae o Rèhua Jacqualene Poutu Te Rùnanga Màori o Ako Aotearoa 62 Te Manu Màtauranga

67 Ako Aotearoa Ngā Kaimahi TARI MATUA Dr Peter Coolbear Kaihautù Màtauranga Ngahiwi Apanui Kaihautù Màori, Kaihautù Tuarua Màori (mai i Hakihea 2014) Nyk Huntington Pou wewete rangahau Tama Kirikiri (mai i Mahuru 2014) Kawhakahaere kaupapa/pakihi Cheri Marshall (ki Mahuru 2014) Kaiwhakarite Anita Tailor Kaiwhakahaere pakihi TARI KI TE PUKU Ian Rowe Kaiwhakahaere à-rohe Christina Crews Kaiwhakarite TARI KI TE TONGA Bridget O Regan Kaiwhakahaere à-rohe Neil Andersen Kaiwhakarato Whakatipu Pùkenga Catherine Leech Kaiwhakarite Jill Tanner-Lloyd Kaiwhakahaere pàpàho Daniela Theadorou (mai i Mahuru 2014) Kaiwhakarite Rhonda Thomson Kaiwhakahaere pùtea kaupapa David Zimmerman Kaiwhakahaere pae tukutuku TARI KI TE RAKI Ruth Peterson Kaiwhakahaere à-rohe Chloe Peacock (mai i Hòngongoi ki Hakihea 2014) Kaiwhakahaere Tari ki ngà Rohe / Kaupapa Motuhake Karen Senekal (mai i Mahuru 2014) Kaiwhakarite Ako Aotearoa Ngà Kaimahi 63

68 Ngā Rōpu Tohutohu ā-rohe RÒPÙ TOHUTOHU, TAKIWÀ KI TE RAKI Associate Professor Pare Keiha (Kaiwhakahiato) Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau Liz Fitchett Waiariki Institute of Technology, Rotorua Dr Stanley Frielick Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau me te Ròpù Màtauranga Tiketike Rangahau me te Màtauranga o Australasia Dr Linda Keesing-Styles Te Whare Wànanga o Wairaka Ben Kevey Unitec Student Union, Te Whare Wànanga o Wairaka Christine Nurminen Pasifika Education Centre Yvonne O Brien Te Wànanga o Aotearoa (ki Haratua 2014) James Paterson Te Kuratini o Poike, Kàhui Manukura Kairangi (mai i Paenga-whàwhà 2014) April Pokino Auckland Student Movement, Te Wànanga Aronui o Tàmaki Makaurau (mai i Whiringa à-nuku 2014) Margie Sorenson Te Wànanga Whakangungu Hangarau Mòhiohio Dorothy Spiller Te Whare Wànanga o Waikato Dr Lavinia Tamarua Te Wànanga o Aotearoa (mai i Pipiri 2014) RÒPÙ TOHUTOHU, TAKIWÀ KI TE PUKU Dr Constanze Bauer Te Whare Takiura o Waiariki ki Taranaki Alan Cadwallader Te Whare Takiura o Pòneke Daniel Haines Te Ròpù Àkonga o te Uniana o Aotearoa Stephen Hannam Te Pokapù Whakangungu Ahuwhenua o Taratahi Andrew Jamieson Te Kunenga ki Pùrehuroa Rex McGill Te Wànanga Hanga Papa o Aotearoa 64 Ngà Ròpu Tohutohu à-rohe

69 Peter McNeur Wairarapa REAP Dr Stephen Marshall Te Whare Wànanga a Màui ki Te Upoko-o-Te-Ika a Màui Dr Ocean Mercier (mai i Here-turi-kòkà 2014) Te Whare Wànanga o Te Upoko-o-Te-Ika a Màui, Te Kàhui Manukura o Ako Aotearoa Dr Mark Nichols Te Kuratini Tuwhera Dr Lesley Petersen Te Whare Takiura o Kahungunu Denise Scott-Lister Ngà Akomanga Mòu Janet Walke Te Pae Màtauranga ki te Ao RÒPÙ TOHUTOHU TAKIWÀ KI TE TONGA Dr Peter Coolbear (Àpiha o waho) Ako Aotearoa Gil Genet Careerforce Luke Gillespie (mai i Kohi-tàtea 2014) Te Ròpù Àkonga, Te Whare Wànanga o Waitaha Jennifer Leahy Kanohi nò te ràngai Màtauranga mò ngà Màtua me te Hapori Professor Angus Macfarlane Te Whare Wànanga o Waitaha Dr Rua Murray (mai i Haratua 2014) Te Whare Wànanga o Waitaha, Te Kàhui Manukura o Ako Aotearoa Russell Nimmo Karoro Learning Dr Catherine (Cath) Savage (tae noa mai ki Mahuru 2014) Te Tapuae o Rèhua Ltd Pauline Steedman Te Wàhanga Whakangungu o Frontline Dr Sarah Stein Te Whare Wànanga o Òtàgo Sam Uta i (mai i Kohi-tàtea 2014) Te Màtàpuna o Te Màtauraka Ngà Ròpu Tohutohu à-rohe 65

70 Mema Komiti Kōwhiringa Pūtea Kaupapa ā-motu 2014 PAE WHIRIWHIRI PÙTEA KAUPAPA À-MOTU Dr Peter Coolbear (Heamana) Ako Aotearoa (mema kore pòti) Aiono Mino Cleverley Pacific Training Institute (He mea tautoko nà Te Rùnanga Moana nui à-kiwa) Dr Jessica Hutchings Te Wàhanga, Rangahau Màtauranga o Aotearoa (He mea whakaingoa e Te Manu Màtauranga) Dr Linda Keesing-Styles Te Whare Wànanga o Wairaka Associate Professor Te Kani Kingi Te Kunenga ki Pùrehuroa ki Te Whanga-nui-a-Tara (he mea whakaingoa e te Rùnanga Màori) Associate Professor Malakai Koloamatangi Te Kunenga ki Pùrehuroa ki Albany (He mea tautoko nà Te Rùnanga Moana nui à-kiwa) Dr Nicky Murray CareerForce PAE WHIRIWHIRI MÒ TE INOI KIA WHAKATAKOTO KAUPAPA MÒ TE EKENGA TAUMATA O NGÀ ÀKONGA MOANA-NUI-A-KIWA Dr Peter Coolbear (Heamana) Ako Aotearoa (mema kore pòti) Linda Aumua Te Whare Wànanga o Wairaka Anton Carter Te Amorangi Màtauranga Matua Aiono Mino Cleverley Te Wànanga Whakangungu Moana nui à-kiwa Dr Cherie Chu Te Whare Wànanga a Màui ki Te Upoko-o-Te-Ika a Màui Tapeni Fa alogo Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau 66 Mema Komiti Kòwhiringa Pùtea Kaupapa à-motu 2014

71 Te Komiti mō ngā Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi Phil Ker (Heamana) Te Kuratini o Òtàkou Ngahiwi Apanui Te Rùnanga Màori o Ako Aotearoa Dr Selena Chan Te Kàhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa Dr Peter Coolbear Ako Aotearoa Ko Greg Durkin Te Tòpùtanga Whakangungu Ahumahi Edwige Fava Independent Tertiary Education New Zealand Daniel Haines Te Ròpù Àkonga o te Uniana o Aotearoa Dr Camille Nakhid Te Uniana Màtauranga Matua Dr Mary Simpson Te Huinga Màtauranga Kaiako o Aotearoa Dr Amanda Torr Ngà Whare Takiura me ngà Kuratini o Aotearoa Alieta Uelese Te Ròpù o ngà Kaiwhakarato Màori o te Màtauranga Whakangungu me te Mahi Aneta Wineera Te Tauihu o Ngà Wànanga Te Komiti mò ngà Tohu Whakaakoranga Matua Kairangi 67

72 Te Kāhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa Professor Phil Bishop (Amokapua) Te Whare Wànanga o Òtàgo Professor Selene Mize (Amokapua tuarua) Te Whare Wànanga o Òtàgo Leila Boyle Te Whare Wànanga o Tàmaki Makaurau Dr Alison Campbell Te Whare Wànanga o Waikato James Paterson Te Kuratini o Poike Professor Eric Pawson Te Whare Wànanga o Waitaha Kelly Pender Te Kuratini o Poike 68 Te Kàhui Manukura o te Whakaako Kairangi o Ako Aotearoa

73

74