i PENERAPAN UNSUR SEJARAH DALAM PROSES PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN SAINS KBSM BAGI TOPIK OPTIK ABDUL HADI BIN SHAPIAI Laporan projek ini dikemukakan sebagai memenuhi sebahagian daripada syarat penganugerahan Ijazah Sarjana Muda Sains serta Pendidikan (Sains) FAKULTI PENDIDIKAN UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA
iv Dedikasi Dengan nama Allah yang Maha Pemurah lagi Maha Mengasihani Istimewa buat... Ayanhanda yang dihormati, Shapiai Bin Mohd Ramly Bonda yang dikasihi, Hasnah Binti Hj. Omar Terima kasih atas segala pengorbanan yang telah kalian curahkan Doamu mengiringi setiap detik perjalanan hidupku Akan ku laksanakan harapan kalian untuk menjadi insan yang berjaya di dunia dan di akhirat kelak... Kepada abang-abangku, Khairul Ariffin, Mohd Saiful dan Mohd Faiz... Serta adik-adikku, Afif dan Fathin... Dorongan, Keikhlasan dan Pengertian kalian akan ku kenang, tidak mampu ku lahirkan dengan kata-kata Buat sahabat-sahabat, Kalian merupakan pembakar semangatku... Terima kasih untuk segalanya...
v Penghargaan Assalamualaikum Alhamdulillah syukur ke hadrat Ilahi kerana dengan limpah dan kurnianya telah memberikan kesempatan kepada saya untuk menyudahkan setiap urusan saya di dunia, serta selawat dan salam ke atas junjungan besar Nabi Muhammad SAW. Salam penghargaan dan jutaan terima kasih diucapkan buat penyelia Projek Sarjana Muda, Prof. Dr. Ismail Bin Kailani atas segala bimbingan dan tunjuk ajar yang telah diberikan sepanjang projek ini dijalankan. Ribuan terima kasih diucapkan juga kepada semua tenaga pengajar di Fakulti Pendidikan, UTM Skudai atas segala bantuan yang telah diberikan. Kepada semua pihak yang terbabit, rakan-rakan seperjuangan yang telah banyak membantu dan memberikan dorongan serta tunjuk ajar sepanjang penyiapan projek ini terutama saudara Faisal Bin Mohamed yang telah banyak memberikan galakan. Kerjasama yang diberi amat saya hargai. Semoga segala curahan kebaikan yang telah diberikan oleh anda akan dikurniakan keberkatan. Insyaallah akan tetap saya kenang hingga ke akhir hayat.
vi ABSTRAK Salah satu daripada objektif kurikulum sains KBSM ialah menghargai kepentingan dan keindahan sains. Untuk mencapai matlamat tersebut, unsur sejarah perlu diperkenalkan kepada pelajar-pelajar. Kajian ini dibuat untuk mendedahkan unsur sejarah dalam pembelajaran sains. Perbincangan ditumpukan kepada topik optik iaitu Cahaya, Warna dan Penglihatan dalam sains KBSM disamping sejarah penemuan dan perkembangan penggunaannya yang digunakan dalam topik ini. Perbincangan lebih ditumpukan kepada kepelbagaian kaedah penemuan kamera lubang pin dalam optik yang telah digunakan oleh Ibnu al-haitham, Leonardo da Vinci, Giovanni Battista della Porta, Jan Vermeer dan Louis Dagueree. Ada di antara penemuan yang dibincangkan boleh digunakan sebagai alternatif kepada kaedah yang digunakan kini namun terdapat juga penemuan yang tidak sesuai dan lebih berfungsi untuk memberikan pendedahan kepada pelajar tentang perkembangan pemikiran tokoh-tokoh sains terdahulu.
vii ABSTRACT One of the KBSM science curriculum objectives is the appreciation of the importance and beauty of the subject. To achieve the objective, the historical elements should be introduced to the students. This research has been carried out in accordance to the afforementioned objective that is to expose historical elements in the learning and teaching of science. This study concentrates on optic topic which is Light, Colour and Sight in science KBSM, a brief history about discovery and development to used it in optic. The study mainly focus on the various methods in basic pin-hole camera in optics employed and discovered by Ibnu al-haitham, Leonardo da Vinci, Giovanni Battista della Porta, Jan Vermeer and Louis Dagueree. Of all the methods discussed, some of them can be used as an alternative to the method used in the present day. There are however, unsuitable ones and these serve only to provide exposure to students on the development of thoughts of science of the past.
viii KANDUNGAN BAB PERKARA HALAMAN JUDUL AKUAN PENYELIA PENGAKUAN DEDIKASI PENGHARGAAN ABSTRAK ABSTRACT KANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAI GAMBARAJAH i ii iii iv v vi vii viii xi xii 1 PENGENALAN 1 1.1 Pendahuluan 1 1.2 Latar Belakang Masalah 2 1.3 Pernyataan Masalah 3 1.4 Objektif Kajian 4 1.5 Persoalan Kajian 4 1.6 Kepentingan Kajian 4 1.7 Batasan Kajian 5 1.8 Penutup 5
ix 2 SOROTAN KAJIAN 7 2.1 Pendahuluan 7 2.2 Sejarah dalam sains 8 2.3 Kepentingan pendekatan penyerapan unsur sejarah dalam pengajaran dan pembelajaran sains 10 2.3.1 Sikap, minat dan motivasi pelajar terhadap sejarah sains 12 2.3.2 Pembelajaran sains yang lebih bermakna 15 2.3.3 Pelajar menghargai dan menghayati keindahan sains 16 2.3.4 Dedikasi guru dalam mengajar ilmu sains kepada pelajar 17 2.4 Penutup 18 3 METADOLOGI 20 3.1 Pendahuluan 20 3.2 Penyelidikan Sejarah 20 3.3 Analisis Data 22 3.4 Penutup 23 4 DAPATAN KAJIAN: PERKEMBANGAN SEJARAH KAMERA OBSCURA DAN PENDEDAHAN BAHAN SEJARAH BAGI TOPIK OPTIK DALAM SAINS KBSM 24 4.1 Pendahuluan 24 4.2 Kamera Obscura 24 4.2.1 Ibnu al-haitham (Alhazen) 25 4.2.2 Leonardo da Vinci (1452-1519) 28
x 4.2.3 Giovanni Battista della Porta (1538-1615) 29 4.2.4 Jan Vermeer (1632-1675) 29 4.2.5 Louis Dagueree (1787-1851) 31 4.3 Cadangan Bagi Pendedahan Unsur Sejarah Dalam Proses Pengajaran dan Pembelajaran Bagi Topik Optik Dalam Matapelajaran Sains KBSM 33 4.4 Perbandingan Di antara Kaedah Moden dan Lama Bagi Kamera Lubang Pin 39 4.5 Penutup 41 5 RUMUSAN, KESIMPULAN DAN CADANGAN 42 5.1 Pendahuluan 42 5.2 Rumusan 43 5.3 Kesimpulan 44 5.4 Cadangan Lain 45 5.5 Cadangan Kajian Lanjutan 46 5.6 Penutup 46 BIBLIOGRAFI 48
xi SENARAI JADUAL NO JADUAL TAJUK HALAMAN 5.1 Tokoh-tokoh Sejarah Kamera Lubang Pin Beserta Penemuannya 38 5.2 Faktor-faktor yang mempengaruhi imej dalam kamera lubang pin 40 5.3 Perbandingan di antara Kaedah Masa Dahulu dengan Kaedah Masa Kini 42
xii SENARAI GAMBARAJAH NO GAMBARAJAH TAJUK HALAMAN 4.1 Jenis kamera obscura berkotak, 1855 25 4.2 Pemerhatian Alhazen bagi sifat cahaya menerusi lubang pin 27 4.3 Kamera Obscura Berkhemah Mudahalih 28 4.4 Empat jenis ciri bagi kamera obscura 30
BAB 1 PENGENALAN 1.1 Pendahuluan Selaras dengan Falsafah Pendidikan Negara, Pendidikan Sains di Malaysia memupuk budaya Sains dan Teknologi dengan memberi tumpuan kepada perkembangan individu yang kompetitif, dinamik, tangkas dan berdaya tahan serta dapat menguasai ilmu sains dan ketrampilan teknologi. Berdasarkan Falsafah Pendidikan Sains di atas, menunjukkan bahawa setiap rakyat di negara ini adalah digalakkan untuk mendalami bidang sains sejak dari bangku sekolah lagi. Ini kerana sains merupakan suatu bidang keilmuan, hasil daripada usaha manusia untuk mencari penerangan yang rasional tentang fenomena alam semulajadi terutama yang berkaitan dengan kehidupan seharian. Di negara kita, matapelajaran sains telah diterapkan kepada pelajar seawal mereka berusia sepuluh tahun atau darjah empat diperingkat rendah. Pendidikan sains ini berterusan sehingga mereka berada di tingkatan lima pada peringkat menengah. Dalam matapelajaran sains yang diambil mereka ini terdapat topik mengenai Cahaya, Warna dan Penglihatan iaitu ketika mereka berada di tingkatan empat.
2 Topik ini menyentuh tentang optik geometri, atau optik sinaran yang menerangkan cahaya merambat sebagai "sinaran". Sinaran dibengkokkan di antara muka dua medium yang berbeza, dan boleh dibengkokkan dalam medium yang indeks pembiasan merupakan gungsi posisi. Optik yang diterapkan dalam Kurikulum Sains KBSM ini yang akan dibincangkan dalam kajian ini. Dalam sejarah optik mencatatkan bahawa Abu Ali Hasan al-haitham yang dikenali sebagai al-haitham atau Alhazen di Barat, merupakan Bapa Optik Moden. Beliau merupakan pakar fizik yang terunggul melalui sumbangan terhadap kaedah optik dan saintifik. Di samping itu juga terdapat tokoh-tokoh lain dalam bidang optik ini seperti Leonardo da Vinci, Giovanni Battista della Porta, Jan Vermeer, dan lain-lain lagi. Melalui tokoh-tokoh inilah bidang optik semakin berkembang dari semasa ke semasa mengikut peredaran zaman. Dengan melalui maklumat sejarah dan pengenalan tokoh ini, dapat dijelaskan lagi sesuatu topik itu dengan lebih mudah, jelas dan terperinci terutama daripada penemuan sesuatu konsep sains itu sendiri. Ini lebih memudahkan lagi para pelajar untuk mempelajari matapelajaran sains dengan lebih berkesan jika unsur-unsur pensejarahan dapat diterapkan dalam topik ini. 1.2 Latar Belakang Masalah Kebanyakan pelajar menganggap matapelajaran sains itu adalah suatu matapelajaran yang sukar kerana terdapat teori-teori dan fakta-fakta yang perlu mereka ketahui dan kuasai. Masalah pembelajaran sains berlaku bukan disebabkan mereka tidak tahu tentang sains, sebaliknya disebabkan mereka sudah pun tahu serba sedikit tentang sains (Blosser, 1987). Ini menjadikan pelajar kurang berminat terhadap matapelajaran sains terutama bagi topik optik ini. Mereka hanya serius mempelajari topik ini hanya untuk menjawab peperiksaan semata-mata.
3 Ini kerana dalam topik optik ini terdapat banyak teori-teori dan fakta-fakta yang perlu diketahui oleh pelajar menjadikan mereka perlu menghafal teori-teori dan faktafakta tersebut. Ini menyebabkan pelajar cepat berasa bosan kerana sukar untuk menguasai topik optik ini terutama dalam bahagian kanta cembung, kanta cekung, jenisjenis alatan optik serta warna. Pengajaran guru yang membosankan dan tidak menarik juga menjadikan pelajar tidak berminat untuk mempelajari topik ini. Ini kerana guru terlalu bergantung kepada isi kandungan daripada buku teks yang hanya menekankan fakta semata-mata tanpa mengaitkannya dengan bagaimana permulaan optik ini diterokai, diperkembangkan dan juga kegunaan optik dalam kehidupan seharian. 1.3 Pernyataan Masalah Sejarah sains membawa makna yang berbeza bagi setiap individu. Oleh kerana itu dengan penyerapan unsur sejarah dalam matapelajaran sains ini akan menjadikan suatu topik itu lebih mudah difahami, memberikan motivasi serta dapat menimbulkan minat dalam diri pelajar. Ini kerana strategi pengajaran dan pembelajaran yang jelas dan menarik merupakan sesuatu perkara yang sukar untuk dilakukan, apatah lagi ia melibatkan pemahaman pelajar secara tidak langsung. Ini akan mendatangkan beberapa masalah kepada guru mahupun pelajar dalam melaksanakannya serta memahaminya jika strategi atau pendekatan yang digunakan tidak memberi kesan kepada mereka. Kebanyakan pelajar juga tidak berminat untuk mempelajari matapelajaran sains ini kerana ia mungkin agak sukar bagi mereka untuk mengetahui dan memahami teori-teori atau hukum-hukum sains yang agak banyak terutama bagi mereka yang suka menghafal untuk tujuan peperiksaan semata-mata. Ini kerana guru mahupun pelajar berkemungkinan tidak mengetahui siapakah tokoh yang mula-mula menerokai teori-teori atau hukum-hukum yang terdapat dalam matapelajaran sains ini. Di samping itu juga, buku teks juga tidak menyatakan apakah sumbangan tokoh-tokoh yang menerokai teori-teori atau hukum-hukum tersebut dalam
4 matapelajaran sains terutama bagi topik optik ini. Dengan penerapan unsur sejarah ini pelajar dapat mengetahui sedikit sebanyak sumbangan-sumbangan tokoh-tokoh terdahulu dan juga dapat mengembangkan sifat positif serta menggalakkan penghargaan tentang alam semulajadi dan peranan sains dalam diri pelajar. 1.4 Objektif Kajian Objektif kepada kajian ini adalah untuk: 1. Mendapatkan beberapa jenis kaedah atau penemuan dari tokoh-tokoh terdahulu mengenai unsur optik. 2. Menghasilkan cadangan bagi bahan pengajaran yang menerapkan unsur sejarah bagi topik optik. 1.5 Persoalan Kajian Kajian ini cuba mencari jawapan terhadap soalan-soalan berikut: 1. Apakah jenis-jenis kaedah atau penemuan dari tokoh-tokoh terdahulu mengenai unsur optik? 2. Apakah terdapat bahan pengajaran yang boleh diperolehi daripada sumber bahan sejarah bagi menerapkan unsur sejarah dalam topik optik?