PERANAN YANG DIMAINKAN OLEH LENBAGA KEBUDAYAAN SABAH (LKS) DALAM MEMPROMOSIKAN DAN MEMPERKEMBANGKAN TARIAN TRADISIONAL SUMAZAU DI MALAYSIA Heanz Hemelton Bin Jaiti GV 1703 Smjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian M3 (Pengurusan Seni) 8434 2006 2006
Q4 flo K ta. arnarah; P.KHIDMAT MAKLUMAT AKADEMIK UNIMAS 1111111111111111111111111111 1000166717 PERANAN YANG DIMAINKAN OLEH LENBAGA KEBUDAYAAN SABAH (LKS) DALAM MEMPROMOSIKAN DAN MEMPERKEMBANGKAN TARIAN TRADISIONAL SUMAZAU DI MALAYSIA HEANZ HEMELTON BIN JAITI Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk Ijazah Sarjana Muda dengan Kepujian (Pengurusan Seni) Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK 2006
UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS I LAPORAN JUDUL: PERANAN YANG DIMAINKAN OLEH LENBAGA KEBUDAYAAN SABAH (LKS) DALAM MEMPROMOSIKAN DAN MEMPERKEMBANGKAN TARIAN TRADISIONAL SUMAZAU DI MALAYSIA SESI PENGAJIAN : 2002 12003 Saya HEANZ HEMELTON Mengaku membenarkan tesis I Laporan * ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut: I. Tesis I Laporan adal'ah hak milik Universiti Malaysia Sarawak 2. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan. 4. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan tesis I laporan ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi. 5. * sila tandakan 0' (mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan DSULIT atau kepentinganseperti termaktub di dalam AKT A RAHSIA RASMI 1972) (mengandungi maklumat Terhad yang telah DTERHAD ditentukan oleh organisasi/badan di mana penyejidikan dijalankan D TIDAK TERHAD Tarikh.JJJi- /0 'f/ JADf, Tarikh: ~"/O.I'/' AJamat tetap Qistina Doua Lee AbduU KG GAUR PIS 135 Ptnsyarah 89158 KOT A BELUD Fakulti Seni Gwwn 8n Krulif SABAH UNIVERsrrl MALAYSIA ARAW. Ie Catatan: * Tesis/Laporan dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah, Sarjana dan Sarjana Muda * Jika Tesisl Laporan ini SUUT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa I organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesisllaporan ini periu dikelaskan se. SULIT at au TERHAD. II
Projek bertajuk "Peranan yang dimainkan oleh Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) dalam mempromosikan serta memperkembangkan tarian tradisional di Malaysia" telah disediakan oleh Heanz Hemelton bin laiti dan telah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Jjazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian Pengurusan Seni. Diterima untuk diperiksa oleh: (Puan Qistina Donna Lee Abdullah) Tarikh: J:rltrv{1f. Qislina Donna Lee Abdullah Pcn yarah Fakulti Seni Guoaan dan Kreatlf UNlVBllSlTI MALAYSIA SARAW iii
lsi Kandungan Pengakuan Penghargaan Senarai rajah Senarai jadual Abstrak Abstract BABI Latar belakang Kajian Muka surat 1.1. Pengenalan 1.2. Latar Belakang LKS 2 1.3. Tugas-Tugas LKS 2 1.4. Objektif LKS 3 1.5. Fungsi Utama LKS 4 1.6. Carta oraganisasi LKS 5 1.7. Visi LKS 6 1.8. Misi LKS 6 1.9. Matlamat LKS 6 1.10. Objektif Kajian 7 1.11. Kepentingan Kajian 7 1.12. PermasaJahan 7 1.13. Kaj ian Lepas 7 1.13.1 Tari Sumazau 8 v
1.14 Skop Kajian 9 1.15 Metodolgi Kajian 9 1.16 Kesimpulan 10 BAB2 Sorotan Kesusasteraan 2.1 Pengenalan II 2.2 Kebudayaan 12 2.3 Promosi dan perkaitannya dengan peranan LKS 13 2.4 Psikologi Dan Kaitannya Dengan Kebudayaan 15 2.5 Fisiologi Dan Kaitannya Dengan Kebudayaan 16 2.6 Kesimpulan 16 BAB3 Metodologi kajian 3.1 Pengenalan 17 3.2 Skop Kaj ian 17 3.3 Sumber Data 18 3.4 Populasi 18 3.5 Persampelan 19 3.6 Instrumen kajian 19 3.7 Limitasi kajian. 20 3.7.1 Faktor masa terhad. 20 3.7.2 Faktor jarak 21 3.7.3 Faktor kewangan 21 3.7.4 Kerjasam responden 21 3.8 Kesimpulan 22 vi
BAB4 Analisa Kajlian 4.1 Pendahuluan 23 4.2 Analisis Hasil Dapatan. 24 4.2.1 Melalui E-mail 24 ~27 4.3 Analisis Soalan Soalselidik 28~ 33 4.4 Kesimpulan 34 BABS Rumusan 5.1 Pengenalan 35 5.2 Cadangan Pengkaji 36~ 38 5.3 Kesimpulan 39 Bibliografi Lampiran 40 41~ 49 vii
Penghargaan Terlebih dahulu saya bersyukur kepada Tuhan kerana dengan limpah kurnia-nya saya telah selesai menyiapkan kajian ini dengan jayanya. Sekalung penghargaan dan terima kasih kepada Universiti Malaysia Sarawak kerana menerima seya sebagai pelajar di Fakulti Seni Gunaan Dan Kreatif dalam Program Pengurusan Seni. Saya juga mengucapkan terima kasih yang terhingga kepada pensyarah terutamanya penyelia saya iaitu Puan Qistina Donna Lee Abdullah kerana telah ban yak membantu dalam memberi nasi hat, membimbimg dan memberi tunjuk ajar kepada saya dalam menyiapkan kajian ini. Bimbingan yang mereka berikan akan say a kenag sampai bila-bila. Tidak lupa juga kepada keluarga serta rakan-rakan seperjuangan saya yang memberi sokongan dan sumbangan sarna ada memberi pendapat, idea dan sumbangan tenaga. Terima kasih kepada anda semua. VIII
Senarai Rajah Muka Surat J. Gambar Rajah 1- Carta oraganisasi LKS 5 2. Gambar Rajah 2- Umur Responden 28 3. Gambar Rajah 3- Suku Kaum 29 4. Gambar Rajah 4- Jantina 30 5. Gambar Rajah 5- Status 31 6. Gambar Rajah 6- Pendapat Responden 32 ix
Sena rai Jadual Muka Surat l.jadual 1- Aktiviti-Aktiviti Tahun 2005 42 l.jaduai2- ladual Promosi Kebudayaan Yang Melibatkan Tarian Sumazau 42 3.Jadual 3- ladual Pendidikan Kesenian LKS 43 x
Abstrak Keseluruhan kajian ini adalah untuk mengkaji peranan yang dimainkan oleh Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) dalam memromosikan serta memperkembangkan tarian tradisional Sumazau di Malaysia. Dalam Kajian ini pengkaji ingin mengkaji bagaimanakah dan apakah langkah-iangkah dan bentuk promosi yang diambil oleh LKS untuk memperkembangkan lagi tarian tradisional Sumazau di Malaysia Xl
Abstract Overall of this research is to assess the role and how the Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) to promote and envolve the Sumazau traditional dance in Malaysia. In this research the researcher want to assess how and what type of promotion that LKS takes to envolve the Sumazau traditional dance in Malaysia. xii
BABI LATARBELAKANG KAJIAN 1.1 Pengenalan Di sini, pengkaji ingin mengkaji peranan yang dimainkan oleh Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) dalam mempromosikan serta memperkembangkan tarian tradisional Sumazau di Malaysia. Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) merupakan satu badan organisasi yang bertanggungjawab meningkatkan tahap perkembangan budaya di abah dan luar negeri. Tarian Sumazau merupakan tarian tradisional bagi masyarakat kaum Kadazandusun di Sabah. Tarian ini sering dikaitkan dengan Tadau Kaamatan atau Perayaan Pesta Menuai Yang disambut di sabah pada tanggal 30 dan 31 Mei setiap tahun. Sewaktu Perayaan Pesta Menuai, tarian Sumazau dipersembahkan dalam majlis-majlis keramaian untuk tontonan umum. Tanpa tarian Sumazau sesuatu majlis dikatakan tidak lengkap dan suasananya hambar. Di samping itu, tarian Sumazau sering dijadikan acara pentas atau acara yang memeriahkan lagi sesuatu majlis perkahwinan. Namun di sebalik keunggulannya sebagai tarian ikutan tradisi, tersirat cerita dongeng yang mengaitkan tarian Sumazau dengan upacara pemujaan semangat padi. 1
1.2 Latarbelakang LKS Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) ditubuhkan pada tahun 1996. Sebelum ini aktiviti-aktiviti kebudayaan beroperasi di bawah unit Kebudayaan, Lembaga Sukan dan Kebudayaan Sabah (LSKS). Pada tahun1989, timbul kesedaran untuk menubuhkan satu hadan yang khusus kepada memperkembangkan dan memulihara khazanah budaya etnik negeri sabah. Menyedari hakikat ini, satu kertas keija cadangan penubuhan LKS telah dibuat. LKS ditubuhkan secara rasminya melalui LAB 3 tahun 1996 oleh Dewan Undangan Negeri Sabah dan diletakkan di bawah tanggungjawab Kementerian, Kebudayaan, Selia dan Sukan Negeri Sabah. 1.3 Tugas-Tugas LKS Tugas-tugas LKS adalah sepertimana termaktub dalam Enakmen tahun 1996 dalam seksyen 24 (a) (b) (c) (d) (e) (f) dan (g) seperti berikut: Meninggikan taraf kegiatan-kegiatan kebudayaan termasuk penyeliaan pada semua peringkat kebudayaan di Sabah. Memulakan rancangan latihan dan rancangan-rancangan lain yang boleh memberi sumbangan yang paling baik kepada kehendak-kehendak khas dan tempatan Negeri Sabah. Menyiarkan tujuan, matlamat dan kegiatan-kegiatan pusat. Enasihatkan kelab-kelab, persatuan-persatuan atau institusi mengenai perkaraperkara yang meliputi semua aspek kebudayaan menurut kelayakan kakitangan pusat-pusat itu. 2
Berkhidmat sebagai forum bagi membincangkan masalah-masalah pertubuhan, pengurusan dan penyeliaan dalam memajukan kebudayaan. Menubuhkan dan menggalakkan perhubungan dengan agensi-agensi seumpamanya atau yang lain. Melakukan semua perkara yang berkaitan dengan atau berbangkit dari pelaksanaan tugas-tugasnya dibawah Enakmen ini. 1.4 Objektif LKS Lembaga Kebudayaan Sabah telah menetapkan objekti seperti berikut: Memupuk semangat cintakan warisan seni budaya di kalangan masyarakat demi perpaduan bangsa malaysia. Menjadikan nilai-nilai murm sem budaya Sabah sebahagian daripada identiti kebangsaan. Mengekalkan Keaslian seni budaya negeri Sabah supaya tidak pupus dan rei evan sepanjang zaman. Mengetengahkan seni budaya negeri Sabah yang belum dikenali dan seterusnya meningkatkan mutu kesenian. Mempertingkatkan pengetahuan, sensitiviti dan ketrampilan dalam seni budaya khususnya generasi muda. Melahirkan dan memperkembangkan bakat-bakat baru ke arah meningkatkan mutu dan daya kreativiti dalam bidang kesenian. Mempersembahkan dan mempamerkanhasil keseniansebagai khazanahseni negeri dan produk pelancong. 3
Menjadikan Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) sebagai pusat rujukan seni budaya. 1.5 Fungsi Utama LKS Diantara fungsi utama Lembaga Kebudayaan Sabah ialah seperti berikut: Mengenalpasti, menyelidik dan mengumpul bahan-bahan dalam bidang kebudayaan dan kesenian tradisional. Mendokumentasikan warisan kebudayaan dan kesenian etnik negeri Sabah. Menyediakan rauang dan peluang kepada pengiat seni lukis untuk berkarya. Mendidik generasi muda tentang kebudayaan negeri Sabah memlalui program pendidikan kebudayaan ke sekolah-sekolah. Meningkatkan mutu persembahan kesenian etnik negeri Sabah. Menjadikan Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) sebagai pusat rujukan seni dan budaya Sabah. Menyelaras dan memantau aktiviti kebudayaan negeri sabah selaras dengan Dasar Kebudayaan Kebangsaan. Melaksanakan pengurusan Lembaga mengikut Enakmen LKNS 1996. 4
1.6 Carta oraganisasi LKS Bahaaian Parolehan Sumber Balai S." Lukh. S.,.., Carla Org n/sasi LemMg. Kebudaya.n S.bah Rajah I Gambarajah di atas menunjukkan carta organisasi bagi LKNS. Pentadbiran atasan diterajui oleh lembaga pengarah diikuti oleh pengurus besar. Pentadbiran LKNS. Pentadbiran tersebut dimantapkan lagi oleh sub pentadbiran seperti pentadbiran kewangan, bahagian perolehan sumber, bahagian promosi kebudayaan, bahagian pendidikan dan perkembangan kesenian, Balai Seni Lukis Sabah dan juga pusat-pusat budaya daerah bagi seluruh Sabah. Oi bawah pusat-pusat budaya daerah terdapat Pusat Kebudayaan Sabah, Penampang dan Pusat Kebudayaan Murut Sabah Tenom. Dalam kajian ml, pengkaji mgm mengkaji peranan LKS dalam memperkembangkan tarian tradisional Sumazau di Sabah. Tarian ini ditarikan oleh kaum Kadazandusun di Sabah. Tarian Sumazau merupakan tarian tradisi rakyat yang terkenal Sabah. Tarian ini selalunya ditarikan semasa menyambut hari keramaian seperti hari 5
Kaamatan yang diraikan pada bulan Mei 30 dan 31. Tarian ini juga ditarikan serna sa menyambut hari kesyukuran yang berkaitan dengan kegiatan menanam padi dan menuai padi dan juga menolak bala, menyemah semangat dan mengubati penyakit. Tarian Sumazau ditarikan oleh sekumpulan perempuan dan lelaki. 1.7 Visi LKS Memartabatkan budaya etnik Sabah ke persada Antarabangsa 1.8 Misi LKS Kami adalah agensi yang komi ted memulihara dan meningkatkan tahap perkembangan budaya serta mempromosi kesenian etnik Sabah melalui persembahan kesenian, pendidikan, dokumentasi dan pameran kepada masyarakat dalam dan luar negeri selaras dengan dasar kebudayaan kebangsaan. 1.9 Madamat LKS Untuk memperkenal, memulihara dan mempromosikan keunikan kepelbagaian kebudayaan di Sabah dari segi konteks demokrasi dan kemasyarakatan menuju arah abad 21. 6
1.10 Objektif Kajian a) Mengkaji peranan LKS dalam memperkembangkan tarian tradisional Sumazau. b) Mengkaji aktiviti-aktiviti dan proses pelaksanaan yang dijalankan. c) Mengkaji masalah yang timbul semasa proses pelaksanaan dijalankan. 1.11 Kepentingan Kajian Sebagai rujukan kepada pengkaji-pengkaji untuk melihat peranan LKS dalam memperkembangkan tarian tradisional Sumazau di Sabah. 1.12 Permasalahan Dalam kajian ini, pengkaji ingin menkaji pennasalahan yang dihadapi oleh LKS dalam memperkembangkan tarian tradisional sumazau di Sabah. Persoalannya adalah, mampukah LKNS mengembangkan lagi tarian tradisional sumazau di sabah mahupun di luar Negara sejajar dengan Misi dan Visi LKNS dan bagaimanakah bentuk promosi yang digunakan. 13 Kajian Lepas Dalam menjalankan kajian, pengkaji akan membuat seberapa banyak tinjauan tentang kajian-kajian lepas yang telah dijalankan oleh pengkaji sebelum ini. Tujuan membuat tinjauan ke atas hasil kajian lepas ini adalah untuk membandingkan dapatan kajian lepas deogan basil akan diperolehi untuk melihat adakah terdapat penemuan barn yang 7
diperolehi. Selain daripada itu juga ianya bertujuan untuk membuka minda penyelidik supaya tidak mengulangi kesalahan yang sarna semasa melakukan kajian pada masa ini. 1.13.1 Tari Sumazau Tarian Swnazau dipersembahkan sekurang-kurangnya oleh sepasang penari,iaitu seorang lelaki dan seorang perempuan. Kedua-dua penari berpakaian serba hitam. Penari lelaki memakai sigar (destar) dan penari perempuan memakai saraung (alas kepala). Mereka menari mengikut rentak paluan 7 atau 8 gong.pada mulanya rentak tarian agak perlahan kerana kesemua gong tidak dipalu serentak. Rentak tarian Sumazau menjadi barmonis selepas semua bunyi paluan gong bersepadu. Semasa menari tarian Sumazau, tangan dihayun ke hadapan dan kebelakang serentak dengan enjutan kaki kanan dan kaki kiri. Gerak tari seperti itu menyampaikan makna semangat tabang (gotong-royong) dalam mengusahakan tanaman padi. Sehingga kini suku kaum Dusun masih mempraktikkan semangat bergotong-royong. Biasanya ahli masyarakat akan memperuntukkan hari-hari tertentu untuk membantu kerja-kerja bendang atau sawah padi kepunyaan jiran tetangganya. Hal yang sarna turut dilakukan oleh jiran tetangganya. Dengan cara demikian kerja yang berat menjadi ringan. Apabila rentak paluan gong telah barmonis, kaum lelaki akan bertempik,"he he!" Tempikan ini menandakan bahawa telah boa masanya untuk menukar gerak tari. Selain itu, ianya sebagai pemyataan rasa gembira kcrana Bambarayon atau semangat padi telah memberi hasil tuaian padi yang banyak pada tahun tersebut. Selepas bertempik, kedua-dua belah tangan didepakan ke sisi dengan pergelangan tangan digerakkan ke atas dan ke bawah. Gerak tari sedemikian 8
membayangkan peniruan gerakan burung yang melayang di awang-awangan. Gerakan tersebut dikaitkan dengan sifat Bambarayon (semangat padi jelmaan burung layanglayang) yang sentiasa melindungi tanaman padi daripada ancaman anasir-anasir perosak padi 1.14 Skop Kajian Dalam membuat kajian ini, skop kajian tertumpu di Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS) kerana pelajar yang menuntut di sini berasal dari negeri yang berlainan serta di Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS). Dalam kajian ini juga pengkaji mensasarkan kepada golongan belia dan ke atas. Bagi LKS pula, pengkaji mensasarkan kepada pegawai-pegawai di bawah organisasi ini seperti: a) Pegawai bahagian Promosi Kebudayaan b) Pegawai bahagian Pendidikan & Pengembangan 1.15 Metodolgf Kajian Dalam membuat kajian ini, pengkaji menggunakan kaedah penyelidikan seperti berikut: a) Mengedar borang soalselidik b) Melalui E-mail dengan pegawai LKS 9
1.16 Kesimpulan Dalam bab awal ini, pengkaji melihat ia sebagai rangka awal dalam menghasilkan seterusnya menyiapkan kajian ini. Di sini pengkaji telah menyentuh berkaitan dengan tajuk kajian, latar belakang kajian, objektif kajian, hipotesis, skop kajian, pemasalahan kajian dan kepentingan kajian ini. Semua elemen-elemen ini amat penting bagi pengkaji untuk mengenalpasti pennasalahan dan apa yang perlu dikaji oleh pengkaji bagi mem\ngbasilkan kajian ini. 10
BAB2 SOROTAN KESUSASTERAAN 1.1 Pengenalan Dalam bab ini pengkaji ingin mengkaji peranan yang dimainkan oleh Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS) dalam mempromosikan serta memperkembangkan tarian tradisional suku kaum Dusun iaitu tarian Sumazau di Malaysia. LKS ditubuhkan pad a tahun 1996. Sebelum ini aktiviti-aktiviti kebudayaan beroperasi di bawah unit K.ebudayaan, Lembaga Sukan dan Kebudayaan Sabah (LSKS). LKS ditubuhkan secara luldinya melalui LAB 3 tahun 1996 oleh Dewan Undangan Negeri Sabah dan dijeta1ckan di bawah tanggungjawab Kementerian, Kebudayaan, Belia dan Sukan Negeri Sabah. LKS merupakan satu badan organisasi yang bertanggungjawab memelihara serta mematarbatkan kebudayaan termasuk penyeliaan pada semua peringkat kebudayaan di Sabah. Badan ini juga bertindak sebagai penasihat kepada semua kelab-kelab, persatuanpcnatuan atau institusi-institusi mengenai perkara-perkara yang semua meliputi semua kebudayaan. 11
2.2 Kebudayaan Dalam buku Kamus Dewan mentakritkan kebudayaan sebagai "Keseluruhan cara 1tJIJup (yang merangkumi cara bertindak, berkelakuan dan befikir ) serta segala hasil IegIaJan dan penciptaan yang berupa kebendaan atau kerohanian sesuatu masyarakat, tliiitiidun. peradaban dan kemajuan akal budi". Kebudayaan meliputi keseluruhan cara hidup manusia samada dalam aspek Jlamani mahupan rohani. Herokovic ( Man and His Works) mendefinisikan kebudayaan adalah "Culture is a way oflife" iaitu budaya adalah satu cara hidup. Menurut UNESCO, "Culture is what make us what we are. It is the expression of tiii1' time and our link with the past. It gives each people their identity while it makes the wiiole world kin.. Kebudayaan adalah yang membentuk dan memberi identiti kepada sesebuah mayarakat ataupun individu itu sendiri. Setiap masyarakat mempunyai kebudayaan dan hidup yang tersendiri tetapi kebudayaan itu akan luput atau hilang jika kita tidak _~_lddya. Ini kerana kebudayaan itu dipelajari ataupun hadir tanpa kita sedari dan...iip kedalam kehidupan kita seharian. Oleh itu Lembaga Kebudayaan Sabah untuk memainkan peranan sebagai memelihara dan memulihara serta 12